درس خارج فقه - اجتهاد و تقلید استاد علیرضا اعرافی

موضوع: فقه / اجتهاد و تقلید / جواز تقلید آیه نفر

تبیین ادله معارض و چگونگی معارضه

مقدمه1: شمول ﴿لعلهم یحذرون﴾ نسبت به مورد ظن و شک (غیر علم) علاوه بر اصاله الاطلاق، دارای قرائن خاص است که اطمینان آور می‌باشند.

مقدمه2: اگر موضوع حذر، حکم واقعی اثبات شده باشد، مستلزم دور یا مصداق تمسک به عام در شبهه مصداقیه است. این دو مقدمه مبنای داوری است؛ برای حفظ اطلاق و فرار از تمسک به شبهه مصداقیه یا دور، یکی از دو راه در مقابل ماست:

1ـ راه حل اول (شهید صدر): لعلهم یحذرون بیانگر حکم تکلیفی طریقی نیست، بلکه بیان کنایی است یا به داعی جعل حجیت است.

2ـ راه حل دوم: آیه ظهور در حکم تکلیفی دارد، متعلق ﴿یحذرون﴾، ظهور به تحذّر از واقع ندارد، بلکه مراد ﴿تحذروا عمّا قال المنذر﴾ است.

به عبارت دیگر:

در آیه نفر چهار ظهور وجود دارد:

1. عدم اختصاص آیه به صورت علم؛

2. لزوم حذر از حکم واقعی؛

3. ظهور آیه در حکم تکلیفی؛

4. عدم وجود دور و تسلسل.

همه این ظهورات قابل جمع نیست؛ ظهورهای اول و آخر قوی است، لذا باید حفظ شود و اما از دو ظهور دیگر می‌توان دست برداشت.

اشکال:

مفاد آیه، ﴿وجوب التحذر عمّا انذره المنذر و اَفتَی به المفتی﴾ است، حجیت لازم، اعم است؛ زیرا این جمله با حجیت فتوا و نیز با جعل احتیاط سازگار است(احتیاط خاص نسبت به سخن و فتوای صاحب نظران).

پاسخ:

اولاً: ظهور عرفی، جعل حجیت است نه احتیاط؛ زیرا وجوب العمل، حکم طریقی است؛ لزوم احتیاط با دقت عقلانی بدست می‌آید.

ثانیاً: ظهور آیه نفر در آغاز دال بر حجیت فتوای فقیه می‌باشد (که در صورت تخلف عقاب را به دنبال دارد)، این ظهور با احتیاط سازگار است. ولی اطمینان داریم که آیه با الغای خصوصیت و تنقیح مناط رفع حکم (که مستند به فتوای فقیه باشد) را نیز شامل می‌شود. البته این پاسخ مبتنی بر پذیرش الغای خصوصیت است.

ثالثاً: شمول نسبت به احتیاط مقبول است و احتیاط با حجیت تنافی ندارد. جعل حجیت تعریف‌های مختلف دارد، در برخی تعریف‌ها، احتیاط را نیز شامل می‌شود.

فتحصل مما ذکرنا: اشکال اول وارد نیست، از بین جواب‌های چهارگانه، جواب چهارم را تقویت کردیم.

اشکال دوم:

این اشکال بر اینکه آیه در مقام بیان است، در کلام شیخ آمده است:

روایاتی در تفسیر نور الثقلین(ذیل آیه نفر) وارد شده که آیه، به مباحث اعتقادی از جمله امامت تطبیق داده شده است؛ زیرا گروهی از مردم بعد از درگذشت امام (ع)، برای شناخت امام جدید باید تحقیق نمایند و سپس به مردم برسانند و آنان نیز بپذیرند.

در مباحث اعتقادی مثل امامت، قطع و اطمینان عرفی لازم است و به شک و ظن نمی‌توان اعتماد نمود. شمول و اطلاق آیه نسبت به صورت ظن و عدم علم، روشن است.

پاسخ:

در عقاید (امامت) دلایلی دیگر داریم که قطع را لازم می‌داند و این دلیل عام تخصیص زده شده است.