درس خارج فقه - اجتهاد و تقلید استاد علیرضا اعرافی

موضوع: فقه / اجتهاد و تقلید / جواز تقلید آیه نفر

اشاره

سه مقدمه و شرط بیان شد: 1) مراد از حذر، حذر عملی است، 2) لعلهم یحذرون دال بر وجوب است، 3) لعلهم یحذرون اطلاق دارد و شامل می‌شود صورت علم به واقع که از طریق انذار حاصل نشده است.

آنچه بیان شد اینکه لعلهم یحذرون اطلاق بذاته دارد و شواهدی نیز دال بر اطلاق است.

شواهد نافی اطلاق:

در مقابل شواهد ذکر شده در جلسه قبل، شواهدی بر عدم اطلاق وجود دارد. این شواهد در کلام شیخ وارد شده است.[1]

تمسک به شبهه مصداقیه:

برای وجوب عمل به قول منذر به تعبیر ﴿لعلهم یحذرون﴾ تمسک نمی‌شود، زیرا تمسک به عام در شبهه مصداقیه است و همه متفق‌اند که تمسک به عام در شبهه مصداقیه جایز نیست، در مثال «اکرم العالم»، باید عالم بودن فرد، ثابت شود، سپس لزوم اکرام وی را از این جمله بدست آورد، برای اثبات عالم بودن به اکرم العالم نمی‌توان تمسک کرد.

در ما نحن فیه: مراد از ﴿لعلهم یحذرون﴾ لزوم توجه و حذر نسبت به احکام واقعی خداوند است. موضوع و متعلق لعلهم یحذرون احکام واقعیه است؛ یعنی وظیفه داریم که احکام واقعی را «تفقه» نمایند و بر اساس همان حکم «انذار» نمایند و عموم مردم نیز بر اساس انذار به احکام واقعی حذر نمایند. پس یجب الحذر بالنسبه الی الاحکام الواقعیه.

در مواردی که انسان شک داشته باشد، آیا فتوا همان حکم واقعیه است یا خیر؟ در این مورد اگر به لزوم حذر تمسک شود، تمسک به عام در شبهه مصداقیه می‌شود. با این بیان همه شواهد فرو می‌ریزد. آیه بیان می‌دارد که حذر به واقع لازم است، در ما نحن فیه اگر واقع را بدانیم، حذر واجب است، در مواردی که حجیت نامعلوم یا مظنون باشد، به لعلهم یحذرون نمی‌توان تمسک نمود. پس آیه اطلاق ندارد؛ با عدم اطلاق، حجیت ثابت نمی‌شود.

پاسخ:

لعلهم یحذرون برای اثبات و جعل حجیت وارد شده است، لذا اطلاق محرز است. تمسک به عام در شبهه مصداقیه نیست.

اشکال دور

مرحوم آقا ضیاء عراقی در بحث علم اصول، ذیل آیه نفر آورده است:

آیه در مقام جعل حجیت نیست؛ زیرا مستلزم دور است.

بیان دور: دلالت لعلهم یحذرون بر حجیت قول مفتی در مقام واقع، متوقف بر اطلاق آیه (لعلهم یحذرون) است؛ در حالیکه اطلاق هنگامی وجود دارد که احراز شود که واقع هست (احراز احکام واقعی)، احکام واقعی نیز زمانی هست که حجیت داشته باشد. پس دلالت آیه بر حجیت قول مفتی، دوری است.

اطلاق آیه، توقف بر حجیت فتوا دارد و حجیت فتوا مستند بر لعلهم یحذرون، توقف بر اطلاق نسبت به مورد شک دارد؛ بنا بر این دور لازم می‌آید و دور مانع از حجیت می‌شود.

پاسخ اشکال دور؛ تفاوت بین مقام ثبوت و اثبات:

حجیت در مقام استکشاف و اثبات توقف بر اطلاق دارد، اما حجیت در مقام ثبوت و واقع توقف ندارد یعنی اگر در واقع و مقام ثبوت اطلاق داشته باشد، حجت است. پس متوقف و متوقف علیه مغایر یکدیگرند، لذا دور لازم نمی‌آید.

اشکال بر پاسخ و اثبات دور:

اولاً: اطلاق متوقف بر حجیت از دیدگاه مستدل است، بدون کشف حجیت، راه رسیدن به واقع نامعلوم است؛ پس متوقف و متوقف علیه یکی است و دور ثابت است.

ثانیاً: لعلهم یحذرون ناظر احکام واقعیه نیست بلکه اعم است از احکام واقعی و احکام ظنی؛ حذر از هر دو نوع حکم لازم است. شمول اطلاق متوقف بر حجیت نمی‌باشد؛ زیرا موضوع حذر احکام واقعیه (معلوم یا مظنون) است، نه فقط حکم واقعی معلوم.

مناقشه:

اطلاق و شمول آیه نسبت به احکام مطنون و مشکوک خلاف ظاهر است؛ این شمول بعید است. اگر دلیل داشته باشیم که ظن معتبر باشد، حجیت خواهد بود؛ این مورد دلیل بر احتیاط است. ظاهر آیه آن است که یحذرون حکم واقعی (علم یا حجت) را بیان نماید.

دو جواب دیگر فردا...