درس خارج فقه - اجتهاد و تقلید استاد علیرضا اعرافی

موضوع: فقه / اجتهاد و تقلید / جواز تقلید

اشاره

ادله جواز تقلید بررسی شد، دلیل عقل بر اساس انسداد و دلیل دوم (سیره عقلا) تقریر شد؛ اشکالات نیز مطرح و بررسی شد.

مناقشه چهارم: اختصاص سیره عقلا به موارد عدم امکان احتیاط

شاید سیره عقلا (مبنی بر مراجعه جاهل به کارشناس) به مواردی اختصاص داشته باشد که احتیاط میسر نباشد؛ در صورت امکان احتیاط آسان، تقلید جایز نیست، زیرا سیره، دلیل لبی است و اطلاق ندارد، لذا باید به قدرت متیقن (عدم امکان احتیاط) اکتفاء کرد.

مناقشه چهارم، دو تقریر دارد:

تقریر اول: سیره عقلائیه به طور کلی (امور شرعی و عرفی) در صورت امکان احتیاط، تقلید را جایز نمی‌داند.

تقریر دوم: سیره عقلا بر این استوار است که در امور عرفی احتیاط اولویت ندارد، اما این عدم اولویت در امور شرعی شمول و اطلاق ندارد؛ لذا احتیاط در امور شرعی مقدم بر تقلید است.

پاسخ مناقشه چهارم:

اولاً: سیره مطلق است. سبک زندگی عقلا در شئون مختلف بر این استوار است که آنان در مسئله‌ای که آگاهی ندارند، به عالم مراجعه می‌نمایند. روال متعارف بر سخت‌گیری استوار نیست، مراجعه به کارشناس سهل‌تر از احتیاط است. احتیاط همیشه بر مبنای دقت فوق متعارف است و این مقدار احتیاط ضرورت ندارد.

ثانیاً: دلالت سیره عقلا بر احتیاط در مسائل شرعی مشکوک است و از آنجایی که احتیاط آسان‌ترین طریق نیست، پس سیره بر جواز تقلید دلالت می‌نماید.

تحقیق در مسئله: تفاوت عامی محض و عامی مطّلع

عامی بودن دو مرحله‌ی عمده دارد و هر کدام حکم ویژه می‌طلبد:

1 ـ مرحله اول: عامی محض که علم اجمالی به حکم دارد، سیره درباره او جواز تقلید به معنای عام است نه تقلید به مفهوم خاص و اصطلاح شرعی؛ یعنی سیره عقلا، عامی محض را به مطالعه و بررسی فرمان می‌دهد، زیرا عامی محض با یک احتمال مواجه نیست، بلکه با احتمالات مختلف مواجه است، لذا پیروی از کارشناس یکی از راه‌ها است.

2 ـ مرحله دوم: با بررسی اولیه و خروج عامی از جهل مرکب، وی می‌فهمد که در شرع، راه احتیاط آسان‌ترین راه نیست و روش تقلید نیز محل اختلاف است. راه تقلید را یکی از بهترین راه‌ها می‌داند. ممکن است کسی تقلید را نسبت به احتیاط، اولی بداند. عمل به تقلید برای عامی محرز است، اما احتیاط برای وی مؤونه دارد.

البته سیره عقلا بدون حکم عقل تمام نیست، گویا نوعی وابستگی به حکم عقل دارد.

تبصره: سیره عقلا یا حکم عقل، در امور خیلی مهم (دماء و نفوس و ...)، به این سادگی، حکم اولویت و تقدم جواز تقلید بر احتیاط جاری نمی‌شود، بلکه ممکن است، عقل یا عقلا احتیاط را لازم و مقدم بداند.

دلیل سوم سیره متشرعه: مطالعه نمایید، تا بعد انشاء الله