درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: قاعدة لاضرر

بحث در رابطه با حکومت دلیل لا ضرر بر ادله اولیه بود.

اگر لاضرر حاکم بر ادله اولیه باشد مثل دلیل «اذا شککت فابن علی الاکثر» که محکوم است نسبت به دلیل «لاشک لکثیر الشک»؛ لذا دو مطلب قابل اضافة است.

« هنا یصح امران، احدهما، لغویة دلیل الحاکم لولا تقدم دلیل المحکوم» نتیجه حکومت یک دلیل بر دیگری این است که اگر دلیل محکوم نباشد، دلیل حاکم لغو می شود. وقتی می گوییم دلیل حاکم ناظر به دلیل محکوم است یعنی اگر دلیل محکوم نباشد دلیل حاکم لغو می شود، مثلا در لاشک لکثیر الشک زمانی می تواند حاکم باشد که دلیل محکوم یعنی اذا شککت فابن علی الاکثر باشد.

اما لازمه دوم حکومت، « أن رتبة دلیل المحکوم تکون متقدمة علی رتبة دلیل الحاکم» تقدم رتبة دلیل المحکوم بر دلیل الحاکم است. اگر در رتبه قبل از دلیل حاکم، دلیل محکوم نباشد باز هم لغو پیش می آید. از این بیان مطلبی در مورد نسبت ادلة اولیة و دلیل لاضرر روشن می شود که سابقا گفتیم که اگر ادله اولیه را بر لاضرر مقدم کنیم منجر به لغویت دلیل لاضرر می شود اما اگر عکس آن باشد، لغویت لازم نمی آید.

هنا لنا دعویان، اولا بین لاضرر و ادلة اولیه حکومت است، اما دعوی دوم، اگر بنا بر نظارت دلیل لاضرر بر ادله اولیه شد، یا درصدد توسعة یا تضییق است، یا در عقد الحمل یا در عقد الوضع است؛ مثل طواف که حکم صلاة را دارد که توسعة است یا «لاربا بین الولد و الوالد »که تضییق است.

اگر تعارض بین این دو دلیل باشد باید از ظهور یکی از ادله رفع ید کرد و حجیت ظهورش را از بین می برد. دامنه حجیت ظهور دلیل چقدر است؟ تا وقتی که دلیل مبیّن دیگری نیاید، اگر دلیل مبیّن دیگری بیاید، و ظهور دلیل اول را بیان کند، دلیل اول حجیتش از بین می رود و شک زائل می شود چون احد الدلیلین مفسّر و مبیّن للدلیل الآخر؛ دلیل حجیت ظهور بناء عقلاء است. مثلا تعبیر «فاضربه» را به عرف دهیم از آن کتک زدن فهمیده می شود، وقتی دلیل دیگر آمد، آن را بیان می کند -همان طور که در آن داستان پیامبر به سائل گفتند «اقطع لسانه» کسی رفت که زبان سائل را قطع کند، حضرت فرمودند نه اینکه زبانش را قطع کنید بلکه کلامش را قطع کنید. ظاهر «اقطع لسانه» یعنی زبانش را ببر اما اراده جدی اش یعنی به او کمک کنید.- لذا با آمدن دلیل دوم که مبین دلیل اول است مراد جدی دلیل محکوم را بیان می کند؛ پس ظهور دلیل اول کنار می رود. بنابراین از آثار حکومت یک دلیل بر دلیل دیگر رفع ید از ظهور دلیل اول می باشد.

اما مسئلة قرینه و ذی القریة، رأیت اسدا یرمی، در این مثال اسدا ظاهر در شیر است اما به قرینه یرمی مراد جدی از اسدا فهمیده می شود که مراد رجل شجاع است. بیان مسئله بعدی فردا انشاء الله.