درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: قاعده لاضرر

تقریر قول مرحوم شریعت در بیان مرحوم امام رحمه الله

مرحوم شریعت اصفهانی در ذیل روایت لاضرر و لاضرار بیاناتی دارند، مرحوم امام در کتاب بدائع خود کلام مرحوم شریعت را نقل کرده اند. سپس در صدد نقد و بررسی برآمده اند؛

مرحوم آیت الله شریعت اصفهانی قبول ندارند که جمله لاضرر و لاضرار کلام معصوم باشد بلکه اهل حدیث این جمله را آورده اند، این طور نیست که لا ضرر و لاضرار به صورت یک قاعده ی کلی ذیل روایات آمده باشد؛ البته به طریق شیعه و سنی روایت داریم اما تعبیر لاضرر و لاضرار نداریم، و این کلام ذیل کلی روایات نبوده است. علی حسب نقلی که از عبارت ایشان شده، «قد اصر علی ان الحدیثین- حدیث منع فضل الماء و حدیث حق الشفعة- لم یکونا حال صدورهما عن النبی مذیلین بحدیث الضرر و ان الجمع بینهما و بینه وقع من الراوی» این عبارت را راوی در ذیل این دو حدیث آورده است.

« و عمدة ما استدل بها لهذه الدعوی هو انه یظهر بعد التروی و التأمل التام فی الروایات ان حدیث الجامع لأقضیة رسول الله فی مواضع مختلفة و موارد متشتتة کان معروفاً بین الفریقین » بعد از تأمل و دقت در روایت، می بینیم که تعبیر لا ضرر و لا ضرار در مواضع بسیاری واقع شده است.و این کلام را هم شیعه و هم سنی نقل کرده اند از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است.

«اما من طرقنا فبروایة عقبة بن خالد و من طرق اهل السنة بروایة عبادة بن صامت ثم روی –یعنی شیخ الشریعه- قضایا رسول الله صلی الله علیه و آله عن مسند احمد بروایة عبادة و بروایتنا عن ابی عبدالله علیه السلام»،

ثم قال «قد عرفت مما نقلنا مطابقة ما روی من طرقنا لما روی من طرق القوم من غیر زیادة و نقیصة بل بعین تلک الالفاظ غالبا الا الحدیثین الاخیرین المرویین عندنا من زیادة قوله لاضرر و لاضرار وتلک المطابقة بین الفقرات مما یؤکد الوثوق بان الاخیرین ایضا کانا مطابقین لما رواه عبادة من عدم التّذیل بحدیث الضرر»

و قال ایضا «والذی اعتقده انها کانت مجتمعة فی روایة عقبة بن خالد عن ابی عبد الله علیه السلام الا ان أئمة الحدیث فرقوها بین الابواب» انتهی کلامه.

مرحوم امام در خلاصه بیان شیخ الشریعه می فرمایند: «اراد بهذا البیان انفکاک الذیل عن هذین الحدیثین حتی لا یستلزم تلک الاشکالات المذکورة»

امام رحمه الله علیه جواب این مطلب را داده است و ما نقل کلام ایشان میکنیم چرا که نافع است فقال بعد نقل کلامه «اقول انه قدس سرّه قد نقل من قضایا رسول الله صلی الله علیه و آله من طرق القوم بروایة عبادة عشرین قضیة تقریبا و نقل من طرقنا بروایة عقبة بن خالد ست او سبع قضایا، اثنتان منها قضیة الشفعة و قضیة منع فضل الماء و قد تفحصت فی الاخبار الحاکیة من طرقنا فوجدت ان غالبها غیر منقولة بروایة عقبة بن خالد و هو ایضا غیر متفرّد فی مانقله فکیف یمکن مع ذلک اطمئنان و دعوی وثوق ان القضایا کان مجتمعة فی روایة عقبة بن خالد ففرقها ائمه الحدیث علی الاقوی »

ایشان می فرماید که من جستجو کردم و دیدم که غالب روایات از نقل عفبة بن خالد نیست لذا چگونه اطمینان حاصل می شود به اینکه صدور اکثر روایات از عقبه باشد و ارباب حدیث ان را متفرق کرده اند؟ حاصل نمی شود لذا کسی که به اخبار مراجعه کند در می یابد که عقبة فقط مقدار نادری از اخبار را نقل نموده است همچنین اگر ارباب حدیث کلمه لا ضرر و لا ضرار را آورده و بین روایات قرار داده باشند تکرار آن معنا ندارد چرا که عقبه فقط یک بار این حدیث را نقل نموده است نه مکررا

باقی مطالب بماند برای جلسه فردا.