درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: قاعده لاضرر

ضرر و ضرار در کلام آخوند

آیا لا ضرر و لا ضرار متفاوت است یا تأکید است؟

صاحب کفایة تأکید را افضل می داند، و شاهد بر تأکید بودن، اطلاق لفظ مضارّ بر سمرة است در حالی که سمرة یک نفر بوده است، لذا تعبیر «انت رجل مضار»، شاهد برتأکید است. دوم قول ابن أثیر است که میگوید «ضرر» و «ضرار» یک معنا دارد؛ «و قیل هما ای الضرر و الضرار بمعنی و التکرار تأکید.»، شاهد سوم، «ان ضارّه یضارّه مضارّة و ضرارا یعنی ضرر». آیا قول مرحوم آخوند قبول می باشد؟ طبق اصل اصولی اگر امر دائر بین تأکید و تأسیس باشد تأسیس مقدم است؛ همچنین معروف است از علماء ادبیات «زیادة المبانی تدل علی زیادة المعانی». پس قول به تأسیس مقدم است.

ردیه نظریه تأکید ضرر و ضرار

عرض میکنیم: «ولکن الذی یظهر عن بعض الآخر عدم التأکید و کون الضرار غیر الضرر سواء کان فیه قاعدة مستقلة او تتمیما للکلام لأنّ مع امکان اجراء تعدد المعنی کما هو الاصل فی الکلام لا وجه لقبول الوحدة بلا فرق فی ذلک بین کون الجملة قاعدة مستقلة ام لا، نعم لو کان تتمیما للکلام لابد من وجود المناسبة لکل واحد منهما من المعنی فی ذلک الکلام هذا بخلاف ما لو کان هذه الجملة جزءاً من القاعدة فإنه یکفی وجود المناسبة مع احداهما و لو لم یکن متناسباً فی تلک الواقعة» اگر لاضرر تتمیم کلام باشد ناچارا باید یک نحو مناسبت برای هر کدام از ضرر و ضرار با کلام داشته باشد؛ اما اگر ضرر و ضرار کنار هم بیاید مناسبت با یکی از ضرر و ضرار کفایت می کند چون وجود فرد مّا از ضرر کافی است؛ «و اما کون جملة لاضرر و لاضرار بنفسها قاعدة مستقلة فقد ادعاها بعض الاعاظم – مثل صاحب منتهی الاصول و بعض آخر» اینکه قاعده مستقله باشد را برخی نقل کرده اند

«و قد اورده علیه المحقق الخمینی فی کتابه المسمی بالرسائل بقوله بانه یمکن ان یقال بظهور ما فی دعائم الاسلام فی الاستقلال»، ظهور روایت در دعائم الاسلام بر استقلال لفظ می باشد. «بوروده عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، لکنه لا یمکن احتمال یعوّل علیه و لیس ظهورا لفظیا و استشهاده بقوله صلی الله لا یدل علی کونه قضیة مستقلة من قضایا رسول الله صلی الله علیه و آله، هذا حال وروده فی ضمن القضایا» ایشان این ها را شاهد بر تأکید بودن می آورد.

سپس می افزاید «و قد ورد فی موارد مستقلا منها مرسلة دعائم الاسلام الثانیة و مراسیل الصدوق و الشیخ و ابن زهره و العلامة و ابن أثیر و منها ما فی مسند احمد بن حنبل هذا ما وفقنا الله علیه، لکن اثبات استقلاله بها مشکل؛ لعدم حجیة تلک المراسیل و عدم ظهور ها فی کونه صادرا مستقلا» معلوم نیست چند بار صادر شده است ممکن است یک بار صادر شده است و چندین نفر آن را نقل کرده اند لذا اثبات نمی کند که مستقلا صادر شده است.«و لعل استشهادهم انما یکون بما فی ذیل قضیة سمرة و احتمال اخذ بعضهم من بعض لا یکون الا مرسلة واحدة و کتاب المسند لا یجوز االإستناد عندنا و بالجملة لا طریق لنا باثبات کونه استقلالا».

ادامه بحث انشاء الله فردا عرض می شود.