درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: قاعده لاضرر

نقل دوم از زرارة در حدیث لاضرر و داستان سمرة

نقل دوم از روایت زرارة ؛ «و مثله حدیث زرارة عن ابی جعفر علیه السلام و فیه « فأبی أن یقبل فقال رسول الله صلی الله علیه و آله للأنصاری إذهب فأقلعها و أرم بها الیه فإنه لا ضرر و لا ضرار» در این حدیث بعد از اینکه حضرت پیشنهاد فروش نخل را به قیمت بالا به سمرة داد، و بعد از وعده های بهشت، ابا کرد که قبول کند. در اینجا بود که حضرت به انصاری فرمودند که برو درختش را از ریشه بکن،

در اینجا روایت دیگری از زراره وجود دارد که در آن این تعبیر است «انک رجل مضارّ و لا ضرر و لا ضرار علی مومن، قال: ثم امر بها فقلعت و رمی بها إلیه له رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انطلق فاغرسها حیث شئت»؛

از این هم فهمیده می شود که این مصداق ضرر است؛

در این مورد روایت دیگری هم از زراره نقل شده است که بیان میگردد: « عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ سَمُرَةَ بْنَ جُنْدَبٍ كَانَ لَهُ عَذْقٌ وَ كَانَ طَرِيقُهُ إِلَيْهِ فِي جَوْفِ مَنْزِلِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ فَكَانَ يَجِي‌ءُ وَ يَدْخُلُ إِلَى عَذْقِهِ بِغَيْرِ إِذْنٍ مِنَ الْأَنْصَارِيِّ فَقَالَ لَهُ الْأَنْصَارِيُّ يَا سَمُرَةُ لَا تَزَالُ تُفَاجِئُنَا عَلَى حَالٍ لَا نُحِبُّ أَنْ تُفَاجِئَنَا عَلَيْهَا فَإِذَا دَخَلْتَ فَاسْتَأْذِنْ فَقَالَ لَا أَسْتَأْذِنُ فِي طَرِيقٍ وَ هُوَ طَرِيقِي إِلَى عَذْقِي قَالَ فَشَكَا الْأَنْصَارِيُّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ إِنَّ فُلَاناً قَدْ شَكَاكَ وَ زَعَمَ أَنَّكَ تَمُرُّ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَهْلِهِ بِغَيْرِ إِذْنِهِ فَاسْتَأْذِنْ عَلَيْهِ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَدْخُلَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَسْتَأْذِنُ فِي طَرِيقِي إِلَى عَذْقِي؟ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص خَلِّ عَنْهُ وَ لَكَ مَكَانَهُ عَذْقٌ فِي مَكَانِ كَذَا وَ كَذَا فَقَالَ لَا قَالَ فَلَكَ اثْنَانِ قَالَ لَا أُرِيدُ فَلَمْ يَزَلْ يَزِيدُهُ حَتَّى بَلَغَ عَشَرَةَ أَعْذَاقٍ فَقَالَ لَا قَالَ فَلَكَ عَشَرَةٌ فِي مَكَانِ كَذَا وَ كَذَا فَأَبَى َقَالَ خَلِّ عَنْهُ وَ لَكَ مَكَانَهُ عَذْقٌ فِي الْجَنَّةِ قَالَ لَا أُرِيدُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّكَ رَجُلٌ مُضَارٌّ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ عَلَى مُؤْمِنٍ قَالَ ثُمَّ أَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ص فَقُلِعَتْ ثُمَّ رُمِيَ بِهَا إِلَيْهِ وَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص انْطَلِقْ فَاغْرِسْهَا حَيْثُ شِئْتَ. »؛ در این روایت هم حضرت ابتدا به او وعده درختی در بهشت دادند و حتی تا ده درخت افزایش دادند ولی او إبا کرد و وقتی حضرت لجبازی او را دید فرمودند: تو مرد ضرر رسانی هستی و ضرر برای مؤمن وجود ندارد و دستور دادند درخت را بکند و جلوی او بیاندازند و هر کجای دیگر که بخواهد بکارد.

اینها مجموع روایاتی است که در این باب پیدا کردیم و همگی بر یک معنا دلالت داشت گرچه جملات آنها مختلف بودند.

شرح حال سمرة

در تاریخ طبری -دو تا طبری داریم یکی شیعه و دیگری عامی است، این روایت را طبری شیعه نقل می کند- میگوید «و سمرة بن جندب بن هلال الانفراری، کان خبیس السیرة سیئ السریرة مسرفا فی القتل، فلا یحصی من قتل من عبادالله استخلفه زیاد بن ابیّ علی البصرة فقتل منهم ثمانیة آلاف فقال لو قتلت مثلهم معهم ما خشیت» او دوسال قبل از قیام سید الشهداء در دیگ آبجوشی افتاد و مرد.

اعتبار روایات مربوط به سمرة

آیا این روایات سند دارد یا خیر؟ صاحب کفایة می گوید: دنبال سند برای این روایات نباشیم بلکه بحد تواتر رسید است پس موجب وثوق است و ضعف سند هم منجبر می شودگر چه برخی نیز موثقه است. «والانصاف انه لیس فی دعوی التواتر کذلک جراف مع استناد مشهور علیها موجب لکمال الوثوق الیها و انجبار ضعفها مع ان بعضهم موثقة فلا مجال للاشکال فیها من جهة سندها» فخر المحققین صاحب کتاب ایضاح الفوائد هم در کتاب رهن خود این تواتر را ادعا کرده است،

الحمد لله رب العالمین