درس خارج فقه استاد سید‌محمدجواد علوی‌بروجردی
1402/10/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: ادامه نظر استاد در مسأله25
عرض کردیم که فرع اولی که در کلام مرحوم صاحب عروة(ره) بود در جواز تبرع از میت در حج واجب است و روایاتی که در جواز استنابه از میت طبق نظر ما(استاد) دلالت بر این معنا دارد.
اشکال: طبق روایت ذیل –ظاهراً- تبرع از میت جائز نیست و آن روایت عبارت است:
«وَ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى وَ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَمُوتُ وَ لَمْ يَحُجَ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ يُوصِ بِهَا وَ هُوَ مُوسِرٌ فَقَالَ يُحَجُّ عَنْهُ مِنْ صُلْبِ مَالِهِ لَا يَجُوزُ غَيْرُ ذَلِك»[1] .
بحث دلالی:
عبارت«و لم یحج حجة الاسلام و لم یوص بها» یعنی حج بر ذمه او مستقر شده و به حج نرفته است.
«ذلک» در «غیر ذلک» باید به کلمه نزدیک«صلب ماله» بر گردد و طبق این معنا نفی تبرع می‌کند. می‌توانیم بگوئیم که این«غیر» را به «حج» برگردانیم؛ چون هزینه حج برای کسی که حجش را انجام نداد باید از اصل مال برداشت شود و حج هم طبق روایات دیگر مثل دین می‌باشد و تا زمانی که دِین از اصل مال خارج نکردیم وراث نمی‌توانند در آن مال تصرف کنند و در اینجا میت ثلثی ندارد و باید از اصل مال برداشته شود و اگر این قرینه در این روایت قوی بشود این روایت را به این صورت معنا بکنیم که هزینه کردن این مال در غیر حج جائز نمی‌باشد. عرض کردم که طبق این معنا خلاف ظاهر روایت می‌باشد؛ چون «غیر» باید به «صلب» برگردد و ما می‌خواهیم یک درجه جلوتر برگردانیم و این را قرینه قرار دادیم و این مطلب را قرینه دادند که مالی را که برای مئوونه حج می‌باشد و هزینه کردند آن مال در غیر حج حج جائز نمی‌باشد و این روایت در فرضی است که فرد وصیت ندارد و مئوونه آن حج باید از اصل مال برداشت شود و این مال تا وقتی که در حج صرف نشده نباید بین وراث تقسیم شود. مراد از عبارت«لا یجوز غیر ذلک» یعنی هزینه حج در غیر حج جائز نمی‌باشد؛ چون مقتضای ظهور در در روایت این است که«غیر» را به نزدیک ترین کلمه برگردانیم و معقول نیست که به«مال» برگردانیم و به «صلب» برگردانیم معقول می‌باشد و اگر به «حج» برگردانیم این خلاف ظاهر می‌باشد؛ چون در اینجا قرینه داریم که نظر امام(ع) نیست که بفرماید:«لا یحج عنه من غیر صلب ماله»، بلکه مراد این است که مئوونه حج صرف در غیر حج نشود.
