درس خارج فقه استاد سید محمدجواد علوی‌بروجردی

موضوع: روایت«کانت امه صرورة»

از روایت«کانت امه صرورة» این نکته را می توانیم استفاده بکنیم که این فرد دفعه اول است که به حج می رود و الا لازم نبود به پسرش بگوید تا حجش را انجام بدهد بلکه خودش می تواند با احتیاط حج مادرش را انجام بدهد و در نتیجه حج اول این فرد می باشد در این صورت معقول نمی باشد که پسر به منکه رفته باشد اما پدر به مکه نرفته باشد و این پسر صرورة می باشد معنا ندارد. زمانی که این فرد به مکه رسیده باشد این رسیدن دلالت می کند که این پدر می تواند حج مادرش را انجام بدهد، به پسرش بگوید که حج مادرم را انجام بدهد. زمانی که این فرد به مکه رسیده باشد لاین رسیدن دلالت می کند که این پدر استطاعت دارد این مطلب صحیح نمی باشد؛ چون استطاعت از نظر مرحوم خوئی(ره) استطاعت شرعی(زاد و راحله) می باشد. اما از نظر ما(استاد) مراد از استطاعت، استطاعت عرفی می باشد اما اگر این فرد استطاعت نداشته باشد و به مکه برسد از نظر ما(استاد) در صورت رسیدن به میقات فرد تمکن برایش حاصل می شود و این فرد مستطیع می باشد و حجش مجزی می باشد. طبق مبنای ما این فرد
(فرزند) حج اول این فرد می باشد و حج برای خودش محسوب می شود. اما طبق این روایت فرد در صورتی که حجش را انجام نداده باشد و از طرف کسی نائب بشود این حجش صحیح می باشد و این مطلب از عبارت«کان ابنه صرورة و کانت امه صرورة» فهمیده می شود.

بنابراین سوال راوی مبنی بر این است که منوب عنه صرورة باشد کفایت می کند یا خیر؟ و نیابت صرورة از صرورة کفایت مجزی می باشد یا خیر؟ و معنای جواب امام(ع) این است که مجزی از منوب عنه نمی باشد و نیابت صرورة از صرورة کفایت نمی کند و این روایت هم جزء روایات مانعه می باشد.

علاوه بر این مطلب، اطلاقاتی مثل«یحج الرجل عن المرأة و المرأة عن الرجل» وجود دارد حال رجل یا مرأة نائب منوب عنه صرورة یا غیر صرورة باشند و این دسته از روایات را حمل بر روایات مانعه بکنیم (البته اگر مشکلی سندی را حل بکنیم) و روایات مانعه را حمل بر کراهت می کنیم. تمام روایات مانعه از جهت سند مورد خدشه واقع می شود و باید به اطلاقات تمسک بکنیم و آن روایات مثل روایت حکم بن حکیم و یک روایت مطلق دیگر هم وجود دارد که اعلام(رحمة الله علیهم) آن را ذاکر نکرده اند و آن روایت عبارت است:

«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ يَحُجَ‌ الصَّرُورَةُ عَنِ‌ الصَّرُورَةِ»[1] .

بحث سندی

مرحوم شیخ(ره) به اسناد از موسی بن قاسم ن5قل می کند.

این اسناد در مشیخه تهذیب صحیح می باشد.

موسی بن قاسم هم موثق می باشند .

ایشان روایت را از حماد بن عیسی نقل می کنند.

نام ایشان ابو محمد الجهنی است. مرحوم شیخ(ره) در هر دو کتابش ایشان را موثق می دانند. مرحوم نجاشی(ره) می فرمایند:«ثقة فی حدیثه صدوق». مرحوم علامه و ابن داود (رحمة الله علیهما) ایشان را از اصحاب امام صادق و امام موسی کاظم و امام رضا(علیهم السلام) می باشند. ایشان از روات طبقه پنجم و از بزرگان طبقه ششم می باشند.

ایشان روایت را از ربعی بن عبدالله بن الجارود نقل می کنند.

مرحوم نجاشی و مرحوم علامه(رحمة الله علیهما) ایشان را موثق می داند. ایشان از اصحاب کاظم و امام صادق(علیهما السلام) می باشند. و ایشان از روات طبقه هفتم می باشند.

ایشان روایت را از محمحد بن مسلم ابن ریاح الاوقص الطحان نقل می کند. ایشان اجل از توثیق می باشند. مرحوم نجاشی و مرحوم علامه(رحمة الله علیهما) می فرمایند: من اوثق الناس.

ایشان از روات طبقه چهارم و از اصحاب امام محمد باقر و امام صادق(علیهما السلام) می باشد.

این روایت صحیح می باشد . بنابراین علت وجوب نیابت گرفتن «صرورة»ای که مرحوم خوئی(ره) می فرمایند(البته در حاشیه «الاحوط» فرمودند) را ذکر کردیم و گفتیم که این قیود برای(رجل صرورة) بودن برای این است افرادی که به حج نرفتند این افراد را به حج بفرستند تا مکه ببینند و آن امر یک امر اخلاقی می باشد؛ چون طبق قاعده اجزاء اگر کسی به حج برود و عملش هم صحیح باشد مطابقت بین مأتی به و مأموربه حاصل می شود. ما(استاد) قائل به تسامح در ادله سنن نمی باشیم ؛چون این ادله حکم را برای مکلف درست نمی کند بلکه این روایات ربطی به اجر دارند. بنابراین در این روایات طبق مبنای تسامح ظهور در کراهت دارند. اگر روایات مانعه صحیح بود روایات مانعه را کنار روایات مجوزه می گذاشتیم و در جمع دلالی می توانستیم به کراهت دست یابیم. از نظر ما روایات مانعه اصلاً تمام نمی باشد. اطلاقات حج مرأة مثل روایت حکم بن حکیم و هم اطلاقاتی که در مورد صرورة داریم(صحیحه محمد بن مسلم). بنابراین حج مرأة صرورة از «رجل و مرأة صرورة) مجزی می باشد و هیچ کراهتی هم بحسب ادله در اینجا برای ما وجود ندارد.