درس خارج فقه استاد سید محمدجواد علوی‌بروجردی

موضوع: بحث در نقل مستندات در «عدم صحت حج مرأة صرورة»

بحث در نقل مستندات در «عدم صحت حج مرأة صرورة» بود.

روایت دیگر:

«وَ عَنْهُ عَنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِ‌[1] عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُصَادِفٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع أَ تَحُجُّ الْمَرْأَةُ عَنِ الرَّجُلِ قَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَتْ فَقِيهَةً مُسْلِمَةً- وَ كَانَتْ قَدْ حَجَّتْ رُبَ‌ امْرَأَةٍ خَيْرٌ مِنْ رَجُلٍ»[2] .

بحث دلالی:

این دو شرط «کانت قد حجت» و «کانت فقیهة مسلمة» به هم مرتبط هستند یعنی کسی که حجی را بجا آورده می آورد باید عارف به احکام باشد و قید«فقیهة» عارف به احکام باشد و بعد از این دو شرط تعلیل«رب امرأة خیر من رجل» آمده است و قدر متیقن این است که این تعلیل به جمله اخیر بر می گردد و معنای جمله به این صورت می باشد «اذا کانت قد حجت رب المرأة خیر من رجل». بنابراین بین این دو عبارت (شرط و تعلیل) ارتباطی وجود دارد و آن ارتباط عبارت است: «کانت قد حجت رب امرأة خیر من رجل». همانطور که در روایت قبل گفتیم که تعلیل به هر دو شرط بر می گردد و جهت عارفیت موضوع نیابت بوده است. بنابراین دلیل منع نیابت «فرد صرورة» این است که این فرد به احکام به احکام حج معرفتی ندارد و این وجه در حواشی برخی از اعلام(رحمة الله علیهم) در این مسأله بود. طبق این بیان و تعلیل منع صرورة در نائب شدن بسبب عدم عرفان این فرد به احکام حج می باشد. البته اگر سند روایت صحیح باشد و این معنا و علت را به همه روایات مانعه سرایت می دهیم.

بحث سندی:

مرحوم شیخ(ره) این روایت را از موسی بن قاسم نقل می کنند و این اسناد در مشیخه صحیح می باشد.

نام موسی بن قاسم، موسی بن قاسم ابن معاویة بن وهب بجلی است. مرحوم شیخ(ره) در رجالش می فرمایند:«ثقة». مرحوم نجاشی و مرحوم علامه(رحمة الله علیهما) می فرمایند:«ثقة ثقة».

ایشان از اصحاب امام رضا(ع) و از روات طبقه ششم هستند.

ایشان روایت را از حسین اللولوی ذکر می کنند که «حسن اللولوی» صحیح می باشد؛ چون موسی بن قاسم از حسن بن حسین اللولوی روایت را نقل می کند. مرحوم خوئی(ره) می فرمایند: که کلمه«واو» قبل از«عن الحسین» زائد می باشد و «حسن بن حسین اللولوی» می باشد. مرحوم نجاشی ایشان را موثق می دانند و می فرمایند:«ثقة کثیر الروایة له کتاب». مرحوم علامه(ره) هم مثل ایشان می فرمایند.

مرحوم شیخ(ره) می فرمایند که ایشان را ابن بابویه تضعیف کرده است.

مستند تضعیف ابن بابویه(مرحوم صدوق(ره)) بسبب تضعیف استادش محمد بن حسن بن ولید می باشد که ایشان را از رجال نوادر الحکمة استثناء کرده است.

مرحوم علامه(ره) می فرمایند:

استثنى‌ محمد بن‌ الحسن‌ بن‌ الوليد من رواية محمد بن احمد بن يحيى ما تفرد به الحسن بن الحسين اللؤلؤى و تبعه ابو جعفر بن بابويه رحمه اللّه تعالى[3] ‌

مرحوم نجاشی(ره) در رجالش این مطلب را ذکر کرده است و همچنین ایشان را موثق می دانند. ما(استاد) قبلاً بحث کرده ایم زمانی که محمد بن ولید روایات محمد بن عیسی العبید الیقطینی استثناء کرده اند یعنی روایاتی که عبید یقطینی از یونس بن عبدالرحمان نقل می کند را از رجال نوادر الحکمة حذف کرده بود. علت استثناء ابن ولید این است که جهات نقلی در نزدش وجود داشته است که آن نقل ها تمام نبوده است و مرحوم علامه(ره) فقط روایات احمد بن محمد یحیی یقطینی آن روایاتی که از ایشان فقط نقل کرده است استثناء کرده است یعنی اگر غیر از نقل احمد بن محمد یحیی از ایشان را لاستثناء نکرده است. ما گفتیم که عبید عیسی بن یقطینی از اعلام(رحمة الله علیهم) می باشد و استثناء ابن ولید همیشه دلالت بر تضعیف آن طرف نمی کند. ایشان روایت را از برخی دیگر استثناء می کند. ابن ولید هیچ تصریحی در ضعف این فرد یا آن آن فردئ ندارد. مرحوم صدوق(ره) این استثنائات ابن ولید تضعیف را فهمیده است و مستند تضعیف در نزد مرحوم صدوق(ره) این استثنائات ابن ولید است و ما(استاد) این استثنائات را قبول نداریم و تضعیف مرحوم صدوق(ره) صحیح نمی باشد و مرحوم شیخ(ره) فقط تضعیف مرحوم صدوق(ره) را ذکرکرده است. ابن نوح (استاد مرحوم نجاشی(ره)) هم این معنا را (تضعیف) را پذیرفته است اما مرحوم نجاشی(ره) تضعیف را نپذیرفته است و ایشان را منوثق می داند. مرحوم علامه(ره)( هم ایشان را موثق می دانند. بنابراین وثاقت ایشان از نظر ما(استاد) تمام می باشد. ایشان از روات طبقه ششم می باشد.

ایشان روایت را از حسن بن محبوب سراد یا ضراد نقل می کند. ایشان از اعلام(رحمة الله علیهم) و از اصحاب اجماع هستند. ایشان از روات طبقه ششم هستند.

ایشان روایت را از مصادف نقل می کند. در حق ایشان توثیقی وجود ندارد و دارای توثیق عامی هم شاملش نمی شود.

برای تصحیح این روایت می توان از طریق حسن بن محبوب اقدام کرد یعنی ایشان از اصحاب اجماع مرحوم کشی(ره) هستند یعنی فقط ایشان از ثقات روایت را نقل می کنند و اگر این مطلب را معتبر بدانیم مصادف موثق می باشد و حسن بن محبوب غیر محمد بن علی بن محبوب است ایشان از روات طبقه هفتم هستند. طبق این مبنا دو روایت تصحیح می شود.