درس خارج فقه استاد سید محمدجواد علوی‌بروجردی

موضوع: بحث در موثقه اسحاق بن عمار

بحث در موثقه اسحاق بن عمار بود و این روایت در نزد ما(استاد) تمام بود، چون اگر آن روایت صحیح هم نباشد لا اقل موثقه می باشد. این روایت دلالت می کند که اهداء ثواب به ناصبی که نجس تر از سگ می باشد صحیح می باشد و تخفیف عذاب هم در حقش امکان دارد.

کلامی را از مرحوم امام(ره) در ذیل کلام مرحوم صاحب عروة(ره) ذکر کردیم. مرادشان از روایت ابی حمزه روایت ذیل می باشد:

ما رواه الکلینی عن عدة من اصحابنا عن سهل عن احمد بن محمد بن ابی نصر عن ابی حمزة عن ابی بصیر قال: قال ابو عبدالله (علیه السلام) –فی حدیث-: من حج فجعل حجته عن ذی قرابته یصله بها کانت حجته کاملة و کان للذی حج عنه مثل اجره ان الله عزّ و جل واسع لذلک.

این روایت دلالتی بر جواز نیابت نمی کند و ما(استاد) گفتیم که اصل در نیابت عدم جواز می باشد.

بحث سندی

این روایت از نظر ما صحیح می باشد. عده ای از سهل روایت را نقل می کنند در بینشان افراد ثقه هم وجود دارد و سهل هم در نزد ما(استاد) موثق می باشد و اعلام روات مثل ابن ابی عمیر و ابی نصر بزنطی از ایشان روایت نقل می کند. ایشان هم ثقه هستند.

ایشان روایت را از احمد بن محمد ابی نصر بزنطی روایت را نقل می کنند. ایشان از اجلاء روات هستند و ایشان از روات طبقه ششم می باشند.

توثیق عام مرحوم شیخ(ره) شامل ایشان می شود. ایشان رئیس واقفیه هستند و ما(استاد) گفتیم که در فساد عقیده ایشان شکی نمی باشد اما اعلام رواته مثل ابن ابی عمیر و بزنطی و مثل صفوان بن یحیی از ایشان روایت نقل می کنند و ایشان ثقه در حدیث می باشند و روایات منقول از ایشان خلاف نمی باشد و وثاقت ایشان از نظر ما تمام می باشد. فساد عقیده با فساد در قول ملازمه ای با هم ندارند. بنابراین این روایت به اعتبار علی بن ابی حمزه موثقه می باشد. در این روایت هیچ دلالتی بر جواز نیابت وجود ندارد.

بنابراین مطلب مرحوم امام(ره) صحیح نمی باشد.

برخی از اعلام(رحمة الله علیهم) که در حاشیه این مسأله هم فرمودند این است که حج دِین است و بعد از فوت فرد کافر فرزند مسلمانش این دیونش را باید بپردازد و حج هم دین است و در روایات هم وجود دارد که هزینه حج میت را باید از اصل ترکه پرداخت شود. بنابراین طبق بیان این اعلام(رحمة الله علیهم) حج دین می باشد و مئونه حج را باید از ترکه فرد کافر باید پرداخت بشود.

مرحوم صاحب عروة(ره) می فرمایند که کل واجبات الهی دیون می باشد و حج هم دین است. (استاد) گفتیم که در این روایات تنزیلی وجود دارد یعنی حج را بمنزله دین می باشد. اگر در تشبیه یک وجه شبه وجود داشته باشد این تنزیل صحیح می باشد مثل «رأیت اسدا یرمی» این فرد شیر نمی باشد امنا همانند شیر شجاع(مثلاً) می باشد. وجه مشابهت بین حج و دین این است که هر دو به ذمه می آیند. اما وجه مقارنت زیاد می باشد؛ چون حج اصلاً واجب مالی(خمس) نمی باشد و ربطی به ترکه ندارد بلکه حج یک واجب فعلی می باشد مثل کسی که رد مکه زندگی می کند حج قِران را باید انجام بدهد بر این فرد انجام دادن حج مشقتی ندارد. ما(استاد) واجب مالی را واجبی می دانیم که به مال بر می گردد.

بنابراین این وجوب به عمل بر می گردد نه به مال. مثلاً اگر کسی که معتقد به نماز می باشد اما نماز نخوانده است هیچ فقیهی فتوا نمی دهد که قضاء نمازش را باید از مال پرداخته شود. اگر این روایات نبود ما مثل نماز و روزه عمل می کردیم.

بنابراین برای نیابت هیچ مشکلی برای ورثه فرد کافر وجود ندارد(البته طبق نظر مشهور)، چون هزینه حج در ترکه میت می باشد. بنابراین فرق اساسی بین دین و حج می باشد. مثلاً مکلف نذر می کند که به حج برود و بعد از برآورده شدن حاجت مکلف حج را انجام ندهد و از دنیا برود در این صورت بر ورثه میت قضاء آن واجب نمی باشد البته اگر وصیت نکرده باشد. در این صورت وراث باید از ثلث اموال میت مئوونه حج را بپردازند. بنابراین این مطلبی که در برخی از حواشی اعلام(رحمة الله علیهم) وجود داشته صحیح نمی باشد. ما(استاد) طبق قول مشهور هیچ دلیلی بر صحت و جواز نیابت پیدا نکردیم و اصل اولیه در نیابت عدم نیابت می باشد و دلیل این مورد که منوب عنه مسلمان باشد دلیل داریم اما نسبت به فرد کافر چنین دلیلی نداریم و انصراف ادله به منوب عنه(مسلم) قوی می باشد.

اصل نیابت بین حج مستحبی و واجب تفاوتی نمی کند یعنی فرد باید خودش حج را انجام بدهد.

بله بر فرد کافر می توانیم اهداء ثواب بکنیم همانطور که در روایت ابن ابی حمزه بطائنی از ابن بصیر گفتیم.

بنابراین نیابت از کافر در حج مستحبی و واجب صحیح نمی باشد؛ چون اشکال در خود نیابت می باشد.