درس خارج اصول استاد عبدالله احمدی‌شاهرودی

موضوع: جلسه هفتادم: الامرالعاشر الصحیح والاعم

قبل ازوروددربحث اموری رامقدمهمتذکرمیشویم:

مرحوم آخوند:

الامرالاول:

بناءعلی ثبوت حقیقه الشرعیه این بحث مجال داردولکن اگردلیلی براثبات حقیقت شرعیه نباشد،نهایت چیزی که میتوان برای تصویرسازی بحث تصورکرداین است:

مقدمه اولی:

درست است که شارع لفظ «صلاه»رادرمعنای جدیدمجازاً،استعمال کرده است ولی ابتدایک معنامجازی رابامعنای صحیح درنظرگرفته است که این معنابامعنای لغوی مناسبت داردودربعداستعمالش درمعنای مجازی دوم،علاقه ومناسبتش بامعنای مجازی اول رادرنظرگرفته است که دراصطلاح به آن مجازازمجازگفته میشود.

مثال:

اگرشخصی«اسد»رادر«رجل شجاع»بواسطه علاقه با«حیوان مفترس»استعمال کندوبعدهمین لفظ «اسد»رادرموردکسانی که رجزخوانی میکنندبکاربگیرد،استفاده درشخص رجزخوان ربطی باحیوان مفترس نداردبلکه مناسبتش بارجل شجاع خواهدبود.چراکه رجل شجاع درهنگام جنگ رجزمیخواند.

مقدمه دوم:

شارع مقدس بنایی داردکه هروقت بخواهدمعنای مجازی اول راتفهیم کندفقط قرینه صارفه میآوردکه مقصودمعنای لغوی نیست وهنگامیکه بخواهدمعنای مجازی دوم راتفهیم کندعلاوه برقرینه صارفه قرینه معینه هم آورده میشودکه مقصودمجازدوم است.

ذی المقدمه:

باتوجه به این دومقدمه بحث صحیح واعم درفرض عدم ثبوت حقیقت شرعیه تصویرمیشودچراکه بحث میکنیم معنای مجازی اول که شارع رعایت علاقه بامعنای حقیقی فرموده است آیامعنای صحیح است یااعم؟

وطبق مقدمه دوم اگرشارع لفظی راآوردوفقط قرینه صارفه بودکه معنای لغوی مرادنیست،حمل برمجازاول میشودواگرمجازاول رامعنای صحیح دانستیم به مجردقرینه صارفه حمل برمعنای صحیح خواهدشدواگرآن رااعم دانستیم حمل برمعنای اعم خواهدشد.

اشکال مرحوم آخوندبراین تصویرسازی:

تصوراین بحث بلحاظ ثبوت مناسب است ولکن بلحاظ اثبات نمیشوددلیلی برآن ارایه کرد.

توضیح:

چطوراصولیین میتواننداثبات کنندکه شارع سبک مجازازمجازفرموده است وبمجردقرینه صارفه درمجازاول اعتمادفرموده ودرمجازدوم قرینه معینه هم آورده است؟

اشکالات مرحوم صدربه آخوند:

اشکال اول:

شبه ای نیست که معانی مجازی درعرض هم نیستندچراکه معنی مجازی هست که اشبه به موضوع له است وعلاقه شدیدتری داردواحتیاجی به سبک مجازازمجازهم نیست.

حال درمانحن فیه میگوییم:

همانطوری که اذادارالامربین معنای مجازی وحقیقی معنای حقیقی بذهن خطورمیکنددراینجاهم میگوییم اذادارالامربین مجازاول ومجازدوم،معنای مجازاول بذهن خطورمیکندچراکه اقتران وملازمه بین لفظ ومعنای مجازی اول بیشتراست.

جواب استادازاین اشکال:

آخوندنمیفرمایداین عقلاًمحال است تاشمابفرماییدمعانی مجازی طولیت دارندبلکه آخوندمیفرمایدچطورمیتوان آن رااثبات کرد؟

شایدکسی بگویدفرمایش مرحوم صدراین چنین است:

اگرثابت شدبین معانی مجازی طولیت وجوددارد،وشارع بخواهدبرای معنای مجازی اقرب قرینه معینه بیاوردلغواست چراکه مجردقرینه صارفه ذهن رابه معنای مجازی اول سوق میدهدوقرینه معینه لازم نیست.

لذااصرارمرحوم صدربه تصورمقدمه اولی بخاطراین است که اگرآن ثابت شودمقدمه دوم خودبخودخواهدآمد.

این نهایت تقریب کلام مرحوم صدراست.

مع ذلک این تمام نیست زیرا:

این مطلب که خطورمعنای مجازاول ازمجازدوم اوضح به ذهن باشد،فقط یک تصویرداردوآن این است که:

لفظی درمعنای مجازی خاص استعمالش بیشترباشد.

.مثال:کثیراًما،مولایی اینطوراست که هروقت معنای حقیقی رااراده نکرده است مجازخاصی رااراده میکند(مجازاول)وقلمایوجدکه مجازدوم رابکاربگیر.دراینجاگویاانصرافی بدست میآید.

حال بااین توضیح میگوییم:

اشکال مرحوم آخونداین است که چطورثابت شودصحیح یااعم،آن معنای کثیرالاستعمال باشند؟

درجواب اگرکسی اینطوربگوید:

ازلفظ معنای مثلا معنی اعم تبادرمیکندوازاین کشف میکنیم که مجازاول،معنای اول بوده است.

میگوییم:

احتمال میدهیم شارع لفظ«صلاه»رادرزمان خودش درمعنای جدیددرصحیح یااعم درعرض هم استعمال میکرده است وهیچکدام اول نبوده است،وبعدباکثرت استعمالات دیگرمسلمانان بعدازدوران حضرت رسول مثلادرمعنی اعم استعمال شده است.

اشکال دوم:(اشکال ثبوتی):

آخوندفرمود:

اگرلفظ برای صحیح باشداستعمال دراعم مجازبعیدمیشودواگربرای اعم وضع شده باشد،صحیح احتیاج بقرینه دارد.

این تصویرسازی،معقول نیست.

خلاصه اشکال:

اگریک قول بصحیح ویک قول به فاسدداشتیم این تصویرسازی مطلوب بودولکن زمانیکه مایک قایل بصحیح ودیگراعم داریم،یکی ازمصادیق اعم،صحیح میباشد.لذااین تصویرسازی جایی ندارد.

توضیح:

اگرلفظ«صلاه»بامعنای صحیح مناسبت داشته باشدکه مشکلی نیست واگربامعنای اعم مناسبت داشته باشد،یکی ازمصادیق اعم،صحیح میباشدلذامعنی نداردکه بحث اینطورتصویرشود.

مثلااگرکسی بگویداگرلفظ انسان رادرزیداستعمال شودقرینه معینه میخواهد،بلاوجه است چراکه یکی ازمصادیق انسان زیداست.

درنتیجه:

زمانیکه یکی ازمصادیق اعم،صحیح است معنانداردکه ایندودرطول هم باشندویکی مقدم بردیگری باشد.

جواب استاد:

صحیح یکی ازاافرادجامع است معنایش این نیست که درردیف جامع است واگراینطوربودبایداستعمال انسان درزیدحقیقت میبودولی هیچکس قایل نیست وهمه میگوینداستعمال کلی درفردمجازاست.

واگربگویید«رایت انسانا» ومقصودزیدباشدازباب تعدددال ومدلول است.

میگوییم درمانحن فیه آخوندمیفرماید:

معنی اول که اقرب است صحیح است که بنابرقول صحیح،اگرجایی قرینه صارفه بودحمل برمعنای صحیح شود.