درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: جمع بندی حدیث

مقـدمـه : کلام در ادله حجیت استصحاب بود و بحث به روایت زراره رسید. نظر امام خمینی و شیخ انصاری و آخوند را ذکر نمودیم.

نظر آیت الله نائینی در مسئله : مرحوم آیت الله نائینی فرموده است یقین از اموری است که متعلق می‌خواهد و استقلال ندارد. این که امامع فرموده است فانه علی یقین من وضوئه، این عبارت من وضو، متعلق یقین است. یعنی یقین به وضو تعلق گرفته است. یعنی امام ع نمی‌خواهد بفرماید هر کسی یقین به وضو دارد و شک کرد، استصحاب وضو کند. بلکه امام ع من وضو را به خاطر این آورده است که یقین متعلق می‌خواهد بعباره اخری من وضو، مورد یقین است و قید یقین نیست. یقین به وضو را امام نمی‌خواهد بفرماید، بلکه می‌خواهد بفرماید اینجا در این بحث شما به وضو یقین داشتید، شاید در جای دیگر به چیز دیگر یقین داشته باشید. مورد این بحث یقین به وضو است نه این که یقین مقید به وضو باشد. نتیجه این که این روایت دلالت بر حجیت استصحاب به صورت مطلق دارد.

نظر آیت الله خوئی در مسئله : مرحوم آیت الله خوئی در مقام معنی کردن روایت فرموده است: واّلا یعنی اگر یقین ندارد که خوابش برده است. فانه علی یقین من وضو را اگر این طور معنی کنیم که این شخص یقین به وضو و شک در خواب دارد و نباید یقین به ضو را با شک در خواب نقض کند، در این صورت حدیث، تکرار مستهجن دارد. یعنی امام مطلبی را می‌فرماید و بعد دلیل می‌آورد و دلیل عین مدعاست و هیچ فایده‌ای ندارد و این دور از شان امام ع است. پس این گونه نمی‌توان حدیث را معنی کرد.

دو احتمال وجود دارد، یکی این که بگوییم یقین به وضو و شک به طور مطلق است. یعنی هر کس به یقین به وضو و شک در رافع دارد اعم از این که بول و خواب و هر حدثی باشد. جواب این احتمال اینست که اگر کسی یقین به وضو ندارد و یقین به غسل دارد و شک در مطلق ناقض کرد، آیا استصحاب جاری می‌شود یا خیر؟ یعنی امام فقط در مورد وضو صحبت می‌کند که خیلی بعید است.

احتمال دیگر اینست که امام می‌خواهد مطلق یقین و مطلق شک را بگوید. قید من وضوئه هم بخاطر سوال سائل باشد و امام هم بخاطر این ذکر نموده و وضو هیچ خصوصیتی ندارد. شخص یقین داشت و شک برایش پیش آمد و هر کس یقین داشت، نباید آن را با شک نقض کند. طبق این احتمال، استصحاب مطلقا در هر جایی حجت است و وضو خصوصیتی ندارد.

جمع بندی : إن در الّا، ان شرطیه است و نیاز به فعل و جواب شرط دارد. معمولا هم باید جواب شرط انشاء باشد (نه اخبار)، در حالی که در این روایت اخبار آمده است. در روایت آمده است فانه علی یقین من وضوئه، که جمله اسمیه است و جمله اسمیه خبر است و اصلا نمی‌تواند جواب شرط واقع شود. اگر ما باشیم و قواعد ادبی این جمله غلط است. پس باید خلاف ظاهر مرتکب شویم.

در منطق هم گفته می‌شد قضیه شرطیه فعل شرط و جواب شرط می‌خواهد، اما لازم نیست فعل شرط، علت برای جزاء شرط باشد، بلکه عکسش هم جایز است.

مطلب دیگر هم این که بین یقین و شک فرقی نیست، از این جهت که هر دو متعلق می‌خواهد و امام در این روایت متعلق یقین را ذکر فرموده است اما متعلق شک را نقل نکرده است. شاید بگوییم من وضوئه قرینه است که آن شک هم در وضو است شاید هم بگوییم مطلق بودن شک قرینه بر اینست که وضو هم خصوصیتی ندارد.

با عنایت به این که ائمه ع قضیه نقض یقین به شک را در موارد دیگر هم فرموده‌اند، میشود استفاده کرد خصوصیتی در باب وضو نیست و من وضوئه هم که ذکر شده است یا زراره آن را اضافه کرده است، یا این که اگر امام ع فرموده است از این جهت بوده که مورد سوال، وضو بوده است. فلذا روایت دلالت دارد بر این که مطلق یقین با مطلق شک نقض نشود.