درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: مقدمه متقدم و متاخر و مقارن

مقـدمـه: کلام در باب تقسیمات مقدمه بود.

مقدمه به متقدم و متاخر و مقارن: یکی از تقسیمات مقدمه‌ی واجب اینست که مقدمه به مقدمه‌ی متقدم و متاخر و مقارن تقسیم می‌شود.

گاهی مقدمه قبل از ذی المقدمه است، مانند وضو برای نما

گاهی مقدمه مقارن ذی المقدمه است مانند استقبال برای نما

گاهی هم مقدمه متاخر از ذی المقدمه است یعنی ابتدا ذی المقدمه می‌آید بعد باید مقدمه انجام شود مانند این که زن مستحاضه امروز در رمضان را باید روزه بگیرد و بعد افطار باید غسل کند و اگر بعد افطار غسل نکرد، روزه‌ی امروزش که تمام شده باطل است. یا مثلا شرط پذیرش اعمال عبادی، مسلمان از دنیا رفتن است، یا شرط قبولی اجزاء اولی نماز، سلام آخر نماز است و ...

تصور مقدمه‌ی متأخر: کلام در اینست که آیا می‌توان مقدمه‌ی متاخر را تصور نمود یا خیر. مرحوم آخوند فرموده است بحث اختصاص به شرط متاخر ندارد و شرط متقدم و متاخر هیچ تفاوتی ندارد. اگر شرط متقدم اشکال دارد، شرط متاخر هم اشکال دارد. مقدمه همیشه باید مقارن با ذی المقدمه باشد. نه متقدم درست است و نه متاخر درست است. توضیح فرمایش آخوند اینست که مقدمه، همان سبب یا جزء یا شرط است. این‌ها اجزاء علت تامه هستند. علت هم باید معیت با معلول داشته باشد. علت نه می‌تواند مقدم از معلول باشد و نه متاخر از معلول. بنابراین اگر یک مقدمه‌ای متقدم بود، یعنی اجزاء علت قبل از معلول باشد، این محال است. اگر هم مقدمه بعد از ذی المقدمه باشد، یعنی علت تامه بعد از معلول باشد که این هم محال است.

آیت الله خوئی در کتاب مصباح الاصول، جلد اول، ص 411 فرموده است: اشکال در شرط متقدم، جواب راحتی دارد، و اشکال در مقدمه‌ی متاخر است. در مقدمه‌ی متقدم مشکلی نیست، زیرا خیلی زیاد است انسان علت را ایجاد می‌کند یا اجزاء علت را پدید می‌آورد در حالی که هنوز معلول ایجاد نشده است، مثلا نفت داخل چراغ می‌ریزیم در حالی که هنوز روشن نشده است یا آهن و آجر پای ساختمان می‌بریم در حالی که هنوز ساختمان ایجاد نشده است.

نقد فرمایش آیت الله خوئی: جواب فرمایش آیت الله خوئی اینست که زیاد شدن و کثیر شدن اشکال، حل اشکال نیست. این‌ها فقط تکثیر اشکال است و پاسخ نیست. زیرا محال است حتی یک جزء از اجزا علت قبل از معلول باشد.بنابراین همانگونه که آخوند فرمود اشکال هم در مقدمه‌ی متقدم و هم در مقدمه‌ی متاخر وجود دارد و باید کاری کنیم علت در معیت معلول باشد.