درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: صحیح و اعم

بحث در مورد صحیح و اعم بود که آیا الفاظ عبادات و الفاظ معاملات بر صحیح وضع شده‌اند، یا بر اعم از صحیح و فاسد؟ یک مطلب این است که صحیح و فاسد یعنی چه؟ در کفایه مرحوم آخوند می‌فرماید: "فقها فرموده‌اند صحیح یعنی آن چه که اعاده و قضا ندارد. متکلمین گفته اند صحیح یعنی آن چه مطابق امر شارع باشد و ثواب دارد. ولیکن تمام این تعاریف، تعریف به لازم است. یعنی فقها و متکلمین لازمه‌ی صحت را گفته‌اند." سپس ایشان صحیح و فاسد را این‌گونه تعریف نموده است: "صحیح یعنی تام الاجزاء و الشرایط؛ فاسد نیز معنای مقابل آن است." و این صحیح و فاسد هر دو امر اضافی و امر نسبی هستند. ممکن است یک کاری برای یک نفر صحیح باشد، لیکن همان کار برای یک نفر دیگر ممکن است فاسد باشد. (مانند نماز نشسته که برای یک نفر صحیح است و برای دیگر باطل است و مانند این از جهر نماز و شکسته بودن نماز و ....)

صحیح مصادیق مختلف دارد، گاهی نماز صحیح یعنی نماز بلند، گاهی صحیح یعنی نماز آهسته، گاهی صحیح یعنی نماز ایستاده، گاهی صحیح یعنی نماز نشسته، گاهی صحیح یعنی دو رکعتی، گاهی صحیح یعنی سه رکعتی و ..... یعنی مصادیق صحیح و مصادیق فاسد متفاوت است. و چون نمی‌توانیم بگوییم کلمه‌ی صلاه مشترک لفظی است (زیرا اشتراک لفظی خلاف اصل و خلاف قاعده است.) پس چاره‌ای نیست که یک قدر مشترک بین تمام این موارد در نظر بگیریم. به همین علت است که آخوند در کفایه فرموده است چه صحیحی باشیم و چه اعمی باشیم، باید یک جامع فرض کنیم. زیرا اگر جامع نداشته باشیم باید قائل شویم این کلمه مشتری لفظی است در حالی که مشترک لفظی خلاف قاعده است. فلذا با عنایت به این که مشترک لفظی قابل پذیرفتن نیست، چاره‌ای نداریم غیر از این که سراغ مشترک معنوی برویم و مشترک معنوی آن جامع مد نظر است.

به نقل از شیخ انصاری در مطارح الانظار آمده است که شیخ انصاری بین شرایط و اجزاء تفاوت قائل شده است. مسلماً اجزا داخل بحث هستند، یعنی وقتی می‌گوییم صلاه بر صحیح وضع شده است، صحیح به معنای آن عملی است که واجد تمام اجزاء باشد. اما شرایطی مانند طهارت و استقبال و ... چه حکمی دارند؟ این که گفته می‌شود صلاه بر صحیح وضع شده است، یعنی صلاتی که دارای شرایط و اجزا است؟ یا منظور از صلاه صحیح، صلاه واجد اجزاء با قطع نظر از شرایط است؟ قدر متیقن این که اجزا داخل بحث هستند، اما شرایط معلوم نیست داخل بحث باشد، مخصوصاً این که بعضی شرایط اصلا در اختیار ما نیست، مانند وقت و قبله و ... که در اختیار انسان نیست.

البته از نظر ما بعید است شیخ انصاری چنین مطلبی فرموده باشد، زیرا تمام شرایط به اجزاء برگشت می‌کنند. مانند وضو که نماز نیست، طهارت هم شرط نماز نیست، آن چه شرط نماز است تقید صلاه به طهارت است، و تقید هم جزء صلاه است. در واقع هر شرطی به جزء برگشت دارد.