درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: وضع الفاظ

بحث در مورد وضع بود، دیروز مقدمه ای بیان نمودیم تا امروز مطلب را آغاز کنیم. در کفایه آمده است که وضع به حسب مقام تصور به چهار قسم تقسیم می شود:

مرحوم آخوند معتقد است که "وضع عام و موضوع له عام" قابل تصور است و ما به ازای خارجی هم دارد مثل وضع اسماء اجناس، وضع لفظ رجل؛ بدین صورت که یک معنای کلی در نظر گرفته اند و لفظ را هم در مقابل همان معنای کلی وضع کرده‌اند.

مشهور ادباء گفته‌اند که وضعشان عام و موضوع له آن ها خاص است. (عجیب اینست که با این که مشهور ادباء بر این نظر اتفاق دارند، چون آخوند این نظر را قبول ندارد، می فرماید هیچ کس این نظر را قبول ندارد.)

مرحوم آخوند برای اثبات نظر خودشان، دلیلی ذکر نکرده اند، فقط شاهد بر بطلان اولی و دمی می آورد و از ابطال اول و دوم درستی نظر سوم را نتیجه می‌گیرد. مرحوم آخوند در نقد نظر مشهور آورده است که اگر مولا به صورت خبری بگوید: سرتُ من البصره الی الکوفه، این جا ما معنای کلام را می دانیم؛ اما اگر انشاء بود و آمرانه فرمود: سِر من البصره الی الکوفه، در چنین فرضی ما معنای کلام را نمی‌فهمیم و اطاعت و امتثال آن هم غیرممکن است. زیرا وقتی می‌فرماید از کوفه به بصره برو، در مورد حرف مِن، اگر وضعش عام و موضوع له خاص داشته باشد، معنایش اینست که مولا یک معنای عامی را در نظر گرفته، اما کلمه‌ی مِن را بر یک شیء خاص وضع کرده است. یعنی کلی در ذهنش این بوده که از بصر باید به کوفه بروی، اما زمانی که می خواست این کلمه را استعمال کند، یک جای خاصی از کوفه و یک جای خاصی از بصره را در نظر گرفته و من هم که آن جا را نمی‌دانم، فلذا نمی‌توانم اطاعت کنم. کلی بصره را در نظر گرفته اما یک جای خاص را برای شروع و پایان در نظر گرفته است، و من هم آن را نمی دانم چون نمی توانم ذهن مولا را بخوانم. در نتیجه امتثال امر مولا غیرممکن است. در حالی که اطاعت به صورت مسلم ممکن است. بعباره اخری، مرحوم آخوند در مقام بیان این مطلب است که ما یک وجود ذهنی داریم و یک وجود خارجی. همانطوری که وجود خارجی شخصی و جزئی است، موجود ذهنی هم خاص و جزئی است، اگر مولا این کلمه‌ی "مِن" را بر یک معنای خاص وضع کند، آن معنای خاص تبدیل به جزئی ذهنی می شود، وقتی می گوید "سِر من البصره"، یعنی از اینجای بصره، و اون محل در ذهن مولا است و مقصودش آن جای خارجی نیست. من هم که نمی تونم وارد ذهن مولا شوم که سیر را از اونجا آغاز کنم، بنابر این وضع عام عام و موضوع له خاص غلط است. وضع عام و موضوع له عام و مستعمل فیه هم غلط است، زیرا اگر استعمال و لحاظ باعث خاص بودن بشـوند، تمام کلیات که کلی هستند خاص و جــزئی می‌شوند، اگر لحاظ خاص، باعث بشود که حروف خاص بشوند، اسماء هم باید خاص بشوند، فلذا قول اول و قول دوم هر دو باطل است و از بطلان این دو نتیجه می‌گیریم که حروف وضع عام، موضوع له عام و مستعمل فیه عام دارند. بنابراین حرف من با کلمه‌ی البتدا و یا حرف فی و کلمه‌ی الظرفیت، هیچ تفاوتی ندارند، لذا چه بگوییم سِر من البصره، چه بگوییم سِر ابتداء البصره، هر دو یکی است.