درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: النواهي/إقتضاء النهي عن الشيء /تعلق نهی به جزء عبادت

تعلق نهی به جزء عبادت

اگر نهی به جزء عبادت تعلق بگیرد، مثل نهی از قرائت سور عزائم در نماز واجب، چنانچه کسی این سور را در نماز بخواند، خیلی از علما فرموده‌اند: نماز باطل است؛ زیرا حدیث فرموده است: «مَنْ زَادَ فِي صَلَاتِهِ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ»[1] . (الكافي- ط الاسلامية ج 3 ص 355) کسی که سوره سجده دار خواند، اگر سوره دیگری نخواند، نمازش ناقص است چون این جزء نهی داشت و کالعدم است. اگر سوره دیگری بخواند، در نماز اضافه کرده است و نماز باطل است. به‌عبارت‌دیگر وقتی شارع می‌گوید این سوره را نخوان مثل آن است که نباید به‌عنوان قرآن خوانده شود. وقتی خوانده شد کلام غیر خداست و نماز باطل است.

پاسخ این دو استدلال آن است که اگر سوره سجده دار خواند و سوره دیگر نخواند، علت بطلان نماز، اضافه کردن سجده در نماز است. سجده امر دارد و امر به شیء مقتضی نهی از ضد است، پس کل نماز نهی دارد. اگر سوره دیگر خواند، وقتی سوره سجده دار خواند، چیزی اضافه نکرده است و وقتی سوره دوم را خواند، سوره قبلی که سجده دار است، اضافه کردن در نماز است و زائد باعث بطلان است؛ یعنی سوره اول را زیاد نکرد، بلکه زیاد شد؛ حدیث می‌فرماید: کسی که چیزی در نماز اضافه کند، باید اعاده کند، یعنی تحقق وصف الزیاده است نه زیاد کردن.

وقتی شارع از سوره نهی کرده است مثل آن است که قرآن نیست و کلام آدمی است و نماز را باطل می‌کند. قبلاً گفته شد که در روایات فرموده‌اند نماز در وبر مل لا یوکل لحمه باطل است. اگر موی ریش یا سر انسان به لباس باشد و نماز بخواند، نمازش صحیح است باآنکه وبر ما لا یوکل لحمه است. حدیث اطلاق دارد ولی عرف از آن موی انسان نمی‌فهمد و انصراف دارد.

شاید کسی بگوید نمازی که نهی در جزء آن واقع شد، باطل است؛ چون نهی از جزء به معنای مانعیت است. مثلاً قهقهه یا فعل کثیر مانع نماز است. سور عزائم در نماز مثل رکوع دوم در نماز است که مانع و مبطل است. پاسخ می‌دهیم که «لا تصل فی الغصب» با «لا تقرء العزائم» فرق دارد. اینکه مکان باید مباح باشد و غصبی نباشد، بحث اجتماع امرونهی است، اما نهی از قرائت سور عزائم در نماز واجب شبیه نگاه به نامحرم یا نگاه به آسمان در نماز است. نهی از غصب در نماز، درواقع نهی از کل نماز است لذا ممکن است کسی نماز در غصب را باطل بداند؛ اما نهی از قرائت سور عزائم، نهی از جزء است نه نهی از کل نماز. نهی از جزء موجب فساد کل نیست، بله ممکن است از جهت دیگری باطل شود.