درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: سقوط خیار با تلف مبیع

مقـدمـه : یک مسئله دیگر در مورد احکام الخیار اینست که شیخ از قواعد علامه حلی نقل نموده است که تلف مبیع در زمان خیار، سبب سقوط خیار نمی‌شود. در باب خیارات معمولا در هر خیاری این بحث می‌شود که مسقطات خیار چیست و یک بحث هم این است که آیا تصرف در ماانتقل الیه سبب سقوط خیار می‌شود یا خیر؟ اینجا به صورت کلی گفته می‌شود که آیا اعمال خیار متوقف بر اینست که عین موجود باشد یا این که اگر عین موجود نبود، باز هم خیار باقی است؟ شیخ که این مطلب را نقل نموده، بعدش فرموده است این مطلب را به صورت مطلق نمی‌توان پذیرفت و این مطلب فقط در جاهایی محدود صحیح است.

•

توضـیح مسـئله : باید گفت در مواردی این قاعده درست است و تلف مبیع موجب سقوط خیار نیست، در مواردی هم تلف عین موجب سقوط خیار هست. مواردی هم موجب تردید است. مثلا فرض کنیم یکی از خیارات خیار تاخیر ثمن است. اگر مشتری چیزی را خرید و بعد هنوز حسابش را نپرداخته و عین را هم تلف کرد و پول بایع را هم نمی‌دهد. در اینجا بایع خیار تاخیر دارد. در این‌جا روشن است که باید بگوییم تلف عین موجب سقوط خیار نیست.

• در مواردی هم روشن است که دقیقاً برعکس است یعنی اگر مبیع تلف شد، خیار بایع ساقط می‌شود. مثلا در بیع شرط، اگر کسی منزلش را بفروشد و به مشتری بگوید تا یک سال اگر من پول را پس آوردم باید عین خونه را به من بدهی. در اینجا اگر عین منزل تلف شد، معلوم است که خیار ساقط می‌شود زیرا خیار برای برگرداندن نفس عین بود که الان موضوع خانه منتفی است. یا در هر موردی رد عیت را شرط کرده باشند، با تلف عین، خیار ساقط می‌شود.

•

•

جریان استصحاب : ایا می‌توان استصحاب را جاری کرده و بگوییم قبل از تلف عین ذوالخیار، خیار داشته است. وقتی عین تلف داشت شک مس‌کنیم خیار باقی است یا خیر، استصحاب بقای خیار کنیم؟ ظاهر عبرات شیخ اینست که استصحاب جایز است.

صحیح اینست که بگوییم ما نیاز به استصحاب نداریم و نوبت به استصحاب نمی‌رسد. خیارات دو گونه هستند، یکی آن که شرع فرموده و یک گروه هم خیارات عقلائی. مثلا در خیار مجلس، اگر مبیع تلف شد، شک می‌کنیم خیار باقی است یا خیر، تمسک به اطلاق دلیل می‌کنیم. بعباره اخری با وجود دلیل شرعی لفظی و اطلاق دلیل، نیاز به استصحاب نداریم. در خیارات عقلایی هم مانند خیار غبن یا خیار عیب و .. که از باب شرط ارتکازی هستند (یعنی هر کس شرطی در معامله می‌کند، این به معنای شرط خیار است) و شرط خیار به معنای حق در عقد است (نه حق