< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد احمد عابدی

96/12/13

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ارش

 

مقدمه

در مقام بیان مسائل مرتبط با ارش بودیم که کمتر در کتب فقهی مورد بررسی قرار گرفته است. در این جلسه هم در مقام بیان یک مسئلهی دیگر هستیم، لیکن قبل از ورود به بحث جهت تقریب ذهن، دو مسئلهی مقدماتی را مرور مینماییم؛

اولین مسئلهی مقدماتی، بحث وجوب قبض و اقباض ثمن و مثمن در مجلس عقد، در بیع صرف است که این وجوب هم از باب حکم تکلیفی و هم از باب حکم وضعی است. به عنوان نمونه شخصی برای خرید طلا اقدام نموده است، و ثمن نیز طلا بوده است. حال در بین معامله به علتی از مجلس عقد خارج میشود، به مجرد خروج از مجلس عقد، معامله باطل است و گناه هم کرده است. زیرا هم تکلیفا قبض و اقباض واجب بود و به سبب ترک، گناه کرده است و هم این که معامله باطل میشود.

 

دومین مسئلهی مقدماتی هم این که اگر شخصی نذر نمود من فردا مسافرت نمیروم و در شهر خودم میمانم که نمازم را کامل بخوانم، سپس فردا با اینکه نذرِ عدم سفر نموده است، اما عمداً برای ترک نذر، سفر میکند. که بالنتیجه سفرش معصیت خواهد بود و بالتبع نمازش هم تمام است. حال اگر نمازش را تمام بخواند دیگر سفرش معصیت نخواهد بود. چون اگر نماز را شکسته مــیخواند سفرش، سفر معصیت میبود. و حال که سفرش معصیت است و نمازش تمام است، اصلا معصیت نبوده است.

 

مسئلهی اصلی؛ حال با عنایت به این دو مسئلهی مقدماتی، اگر شخصی با دو کالای ربوی معامله نمود، مثلا گندم داد و گندم گرفت. پس از معامله، مبیع نزد مشتری معیوب شد. و مشتری هم متوجه شد قبلا عیب دیگری هم وجود داشته است. عیب قبلی را بایع ضامن است، و در مورد عیب لاحق، مشتری ضامن است. در این صورت چهار حالت متصور است:

صورت اول: اگر مشتری بخواهد ارش عیب قدیم را بستاد، ربا لازم میآید.

صورت دوم: اگر هم مشتری بخواهد فسخ کند و ارش عیب جدید را به بایع بدهد، باز هم ربا محقق میشود.

صورت سوم: اگر مشتری امساک مجانی کند، مشتری ضرر میکند.

صورت چهارم: اگر هم بایع بگوید کالا را پس بده و ثمن را بستان، در این صورت هم بایع ضرر میکند.

 

راه حل این مسئله به این صورت است که وقتی دو جنس ربوی باشد، دو راه حل در آن متصور است:

راه حل اول این است که فسخ عقد، یک عقد جدید نیست، بلکه فسخ عقد نوعی انحلال جدید است. اگر کسی قائل به این نظر شود باید گفت مشتری مبیع را با ارش عیب جدید به بایع میدهد و ثمن را باز میستاند و این یک معامله نیست. و اگر زیادهای هم پرداخت میشود به خاطر معامله نیست، بلکه به علت عدم المعامله است. این یک احتمال است، اما چند اشکال دارد:

اشکال: فسخ انحلال عقد است از حین فسخ، نه از حین عقد. اگر کسی قائل باشد فسخ انحلال عقد از حین عقد است، ربا برطرف میشود، زیرا انگار از اول عقدی منعقد نشده است. اما این که فسخ، انحلال عقد از زمان فسخ باشد، در این صورت، مشکل ربا همچنان برقرار است. مضافاً بر این که این مطلب اتفاقی بود که حدوث عیب جدید موجب سقوط خیار است و حق رد و فسخ مشتری را از بین میبرد. در حالی که در این راه حل گفته شد که مشتری باید فسخ کند که این خلاف اجماع است.

راه حل دوم این که کسی بگوید ارش جزئی از ثمن یا مثمن نیست، بلکه ارش نوعی غرامت و یا خسارت است. شاهد این که ارش جزئی از ثمن و مثمن نیست این که اگر ارش جزء ثمن و مثمن باشد در تمام موارد معیوب بودن دو جنس ربوی، باید قائل به بطلان معامله بشویم. بنابراین هم ارش عیب قدیم جایز است، و هم ارش عیب جدید جایز است. اما این احتمال هم به خاطر عظمت مسئلهی ربا، خلاف احتیاط است.

بنابراین در این مسئله راه حلی را نیافتیم، بنابراین در این مسئله توقف میکنیم.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo