درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه40) /توضیح و تبیین واژگان آیه

﴿یا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ﴾[1]

در آیات گذشته عرض شد؛ هدایت الهی دارای مراتب است. تکذیب کنندگان آیات الهی در آتش مخلد هستند. این آیه عصاره آیات اول سوره مبارکه بقره است. بسم الله الرحمن الرحیم...هدی للمتقین... ام لم تنذرهم لا یؤمنون. اینجا با عنوان فمن تبع هدای آمده است.

1- تفاوت هدایت و آیت

فرق ظریفی بین هدایت و آیت است. هدایت معمولاً تمسک به آیات است که علامات آیات نازل شده از بالا به پایین است ولی آیت از پایین به بالا است. هدایت و آیت دلالت است اما هدایت از علو به سفل القا می‌شود، ولی آیت از سفله به علو.

2- تبیین و توضیح واژگان آیه

2.1- بنی

بنی جمع ابن است. ابن به معنای پسر است. ابناء و بنون جمع آن است. مأخوذ از بناء است. فرزندان را ابناء می‌گویند به خاطر اینکه مبنی بر پدر هستند. بنای آنها و تمسکشان به پدران است و انتساب به آنها دارند.

در المفردات آمده است:«...و (ابْنُ) أصله: بنو... فإنّ الأب هو الذي بناه وجعله الله بناء في إيجاده، ويقال لكلّ ما يحصل من جهة شيء أو من تربيته، أو بتفقده أو كثرة خدمته له أو قيامه بأمره: هو ابنه».[2]

2.2- اسرائیل

اسرائیل به معنای قوت و صفوة‌الله است. اسر یعنی عبد و ئیل یعنی الله. اسرائیل یعنی عبد الله که خدا را عبادت می‌کردند.

راغب اصفهانی می نویسد: «الأَسْر: الشدّ بالقيد... وأُسْرَة الرجل: من يتقوّى به».[3]

همچنین وی می نویسد: «إنّ إيل اسم الله تعالى، وهذا لا يصح بحسب كلام العرب ولكنه اسم الله في اللغة السريانية».[4]

2.3- بنی اسرائیل

اسرائیل لقب جناب یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم است. اسرائیل الآن متداول است که اطلاق بر یهود می‌شود، ولی اسرائیل، یهودی و مسیحیان را شامل می‌شود. هم مسیحیان و یهودیان از فرزندان حضرت یعقوب علیه السلام هستند. 12 نسل داشتند که یکی یوسف نبی بود. خطابات قرآن مختلف است. یا اهل الکتاب، یا بنی اسرائیل، یا ایها الذین آمنوا است. اینها خطابات تشریفیه است. در آنها مدح است. انتساب به بنی اسرائیل مدح می باشد. خطابات گاهی ذمی است همانند: یا بن الخطاب یا بن نوح. در اینها کنایه و ذم است.

ظاهر امر این است که خطاب به فرزندان بنی اسرائیل، اعم از مسیح و یهود است. ولی از آنجا که آیات در مدینه نازل شده و یهودی‌ها حاکم و صاحب ثروت بودند و عنوان دشمنی اسلام را در مدینه نهادینه کردند، مراد به یا بنی اسرائیل فرزندان یهودی‌ها است و نصارا را شامل نمی‌شود.

2.4- نعمت

به معنای آرامش و آسایش است. نَعمت مصدر و نِعمت اسم مصدر است. آرامش و فراوانی، نعمت است. در سوره مبارکه حمد آن را توضیح دادیم. ای بنی اسرائیل نعمتی را که به شما انعام کردم، یاد آوردید.

3- مراد از «نعمت»

مراد می‌تواند فراوانی، هوای خوب، آسایش و سرزمین خوب باشد. اما به لحاظ معنوی نعمت نبوت است. این آیه دعوت به اصول سه گانه دینی است. دعوت به رسالت، توحید و معاد. نعمتی التی انعمت علیکم نعمت توحید و رسالت است. اوف بعهدی، عهد نبوت و رسالت است. ایای فارهبون که تنها از من بترسید؛ عنوان معاد مورد نظر است.

4- تای مبسوط دال بر استمرار است

چند کلمه تای مبسوط و کشیده دارد طبق رسم الخط نه تای مدور. یکی کلمه نعمت است. کلمه بقیت الله است. از تای مبسوط استمرار فهمیده می‌شود. نعمت الله یعنی نعمتی که ادامه دارد.