درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات84الی86) /تبیین و توضیح واژگان و پیمان شکنی همیشگی بنی اسرائیل

﴿وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ لَا تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنْفُسَكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنْتُمْ تَشْهَدُونَ﴾[1]

﴿ثُمَّ أَنْتُمْ هَٰؤُلَاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِنْكُمْ مِنْ دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِمْ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِنْ يَأْتُوكُمْ أُسَارَىٰ تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ ۚ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ ۚ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذَٰلِكَ مِنْكُمْ إِلَّا خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰ أَشَدِّ الْعَذَابِ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ﴾[2]

﴿أُولَٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ ۖ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ﴾[3]

در این آیه و آیات بعدی حضرت حق صحبت از میثاق و قرارداد محکم و تعهدی دارند که از بنی اسرائیل گرفتند و آن اینکه خون‌ریزی نکنند. یکدیگر را آواره نکنند ولی در عین حال این کار را انجام دادند.

1- توضیح واژگان

1.1- دیار

از لغاتی که در این آیه شریفه است دیار است. دار مانند حائط حکایت از دوران و محیط بودن دارد. خانه را دار و دیار می گویند به خاطر اینکه دوران دارد و محیط بر اهل منزل است.

راغب می نویسد: الدَّار: المنزل اعتبارا بدورانها الذي لها بالحائط، وقيل: دارة، وجمعها ديار، ثم تسمّى البلدة دارا، والصّقع دارا، والدّنيا كما هي دارا، والدّار الدّنيا، والدّار الآخرة، إشارة إلى المقرّين في النّشأة الأولى، والنّشأة الأخرى.[4]

1.2- اقررتم

از اقرار است. اقرار روشن است. به نظر بعضی اقرار و شهادت متفاوت است. شهادت اقرار همراه با یقین است و اقرار بدون آن است. ﴿وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ﴾[5] را به عنوان دلیل آوردند.

به یاد بیاورید بنی اسرائیل هنگامی که از شما میثاقی و قراردادی گرفتیم که خون‌ریزی نکنید. یکدیگر را آواره نکنید. شما هم اقرار کردید در حالی که شما شاهد بودید و شهادت می‌دهید.

2- تفاوت اثم و عدوان

اثم گناه بدون تعدی است و عدوان گناهی است که در آن تعدی و تجاوز به حقوق دیگران هم هست. اگر اسیر می‌شدند برای آنها فدیه می‌گرفتید و حال آنکه طبق قانون تورات نباید قتل نفس می‌کردید که گویا همه را کشته است. چنان که کسی که یک نفر را زنده کند؛ ﴿وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا﴾.[6] اسیران را فدیه می‌دادید که بر شما حرام بود. مراد به کتاب نیز تورات است. به برخی قوانین تورات که به نفع شما است ایمان می‌آورید و به برخی خیر. جزای کسی که این کار را کند. ذلک یعنی تمام این کارها یعنی سفک دماء و اخراج و فدیه. اینها در دنیا برایتان خاری می‌آورد و در آخرت بدترین عذاب‌ها را دارد. خدا غفلت از کارهای شما ندارد.

3- پیمان شکنی همیشگی بنی اسرائیل

بنی اسرائیل مردم پیمان‌شکنی بودند. الآن هم چه بسا همین‌طور باشد. اگر دولت‌ها با اینها می‌خواهند قرارداد ببندند مراقبت کنند. کشتار برای اینها همیشگی و رایج بود و جزو خصوصیات قومی آنها است. تجاوزگری دارند و امت یهود به خود نیز رحم نمی‌کنند و امت قاتلی هستند. آواره کردن جزو خصوصیات آنها است. فلسطینیان را ببینید چطور آواره می‌کنند. قرآن اینها را قاتل و غارتگر و اخراج‌کننده دیگران از خانه معرفی می‌کند. آیاتی که به نفعشان است عمل می‌کنند و آنچه به ضررشان باشد عمل نمی‌کنند. کارهای اینها هم نتیجه دنیوی دارد و که ذلت در دنیا است و اینها خار شدند الآن و نتیجه اخروی بدترین عذاب است. خدا همه را ثبت و ضبط می‌کند. از فرازهای آخر آیه این مسأله را می‌شود استفاده کرد که تمثل و جزای اعمال هست.

اینها کسانی هستند که آخرت را رها کردند و دنیا را گرفتند و از اینها عذاب برداشته نمی‌شود و یاری نمی‌شوند و پیروز نیستند.

اینها قومی دنیا زده هستند. آخرت را برای دنیا رها می‌کنند و اهل عذاب هستند. اهل کمک‌کار شدن نیستند.