درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره نساء)/سوره نساء آیه 35و36 /حکمیت راه حل الهی برای برون رفت از مسائل و اختلافات خانوادگی

﴿وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا خَبِيرًا﴾[1]

﴿وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا﴾[2]

در ادامه مباحث خانوادگی قرآن و بیان خصوصیات مردان و زنان و صحبت نشوز زنان، در این آیه ادامه بحث آمده است که نشوز منجر به شقاق شد.

1- مراد از شقاق

شقاق یعنی شقه شقه و جدا شدن. در آیه شریفه خوف شقاق است؛ نه خود آن. هنوز در جدایی قرار نگرفته‌اند ولی نگران شقاق هستند. اگر نگران اختلافات بین زن و شوهر بودید، حَکَمی از اهل مرد و حَکَمی از خانواده دیگر بفرستید. به حل اختلافات آنها مأموریت بدهید.

2- مخاطب «فابعثوا»

فابعثوا مخاطب آن کیست؟ همسران هستند یا کسانی که مسئولیت اجتماعی سیاسی دارند یا دادگاه‌ها یا غیر آن؟ به نظر ما عام است و همه را شامل می‌شود. نظام خانوادگی و نظام اجتماعی را دارد. دولت هم مسئول است به خصوص کسانی که در کار قضاوت هستند. هر کس که بتواند این کار را کند مخاطب آیه است. اگر این حکمین اراده اصلاح داشتند، خداوند اینها را موفق و اراده‌هایشان را یکی می‌کند.

3- مرجع ضمیر «ان یریدا»

ضمیر ان یریدا به حکمین می‌خورد یا همسران؟

چند احتمال در دو ضمیر تثنیه آیه: یریدا.. بینهما

    1. هر دو ضمیر به زن و مرد برگردد

    2. هر دو به حکمین برگردد

    3. یکی به همسران و دیگری به حکمین باز گردد.

اصل مرد و زن هستند. اگر حکمین نیز اراده اصلاح داشته باشند، خداوند آنان را موفق می‌کند.

4- مراد از علیم و خبیر

ان الله کان علیما خبیرا؛ برای باری تعالی وصف ترکیبی علیم و خبیر آمده است. علیم آگاهی‌های اندیشه‌ای است. اعتقاداتی را می‌داند. خبیر آگاهی‌های عملی و رفتاری است. خداوند هم به اندیشه‌های شما و هم به رفتارهای شما آگاه است. خبیر از خبره است؛ یعنی مهارت دارد. خدا می‌داند در دل شما چیست! می‌خواهید اختلافات را حل کنید یا خیر؟

5- تمثیلی بودن حَکَمیت فامیلی

حکمیت راه حل الهی برای برون رفت از مسائل و اختلافات خانوادگی است. برخی گفته‌اند حَکَم باید حتما از فامیل دو طرف باشد و گرنه بی فایده است. به نظر ما این تمثیل است نه تخصیص. اکثریت آن در فامیل است. آنچه مهم است حکمین است و بهتر اینکه از اهلشان باشد. هرچه مشاور و مراجع به آسیب‌ها توجه داشته باشند و خودمانی‌تر باشند، راه‌حلشان بهتر است. این آیه شامل مشاوره هم می‌شود.

6- عبادت خدا و عدم شرک، راه حل عدم اختلاف خانوادگی

وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا؛ خدا را عبادت کنید و شرک به او نورزید. بعد همه اینها خدا امر به عبادت و عدم شرک می‌کند. خطابات هم اوصاف و احوالی هستند که راه برون رفت از آسیب‌ها را مطرح می‌کنند. راه حل عدم اختلافات خانوادگی، عبادت خدا و عدم شرک است. اگر این نهادینه شود خیلی از اختلافات خانوادگی و حتی سیاسی اجتماعی بر طرف می‌شود. عامل اصلی اختلافات شرک خفی ریا و نیز عدم عبودیت خداوند است. ریا اگر رواج یافت آسیب‌هایش نیز می‌آید.

7- تفاوت مشرک ریایی و مشرک اصطلاحی

تنوین شرک جلی و خفی را شامل می‌شود. شرک معمولاً آرام وارد می‌شود. فرق بین مشرک ریایی و مشرک اصطلاحی در این است که مشرک کاملاً غیر را در عبادت خدا شریک می‌کند، ولی ریاکار قسمتی از آن را با خدا شریک می‌شود. ریا یک مرض مسری در عبادات است. ریا این است که خود عابد در ذهنش بیاید، ولی اگر دیگران هر احتمالی درباره او دادند، ایرادی ندارد.

آیا ریا در توسلیات هم هست یا فقط در تعبدیات که قصد قربت دارد؟ ما در توسلیات نیز ریا را وارد می‌دانیم. توسلیات می‌ تواند با نیت عبادی انجام شود و یا عبادی‌ها با نیت ناسالم خراب شود. تعبدیات مصداق اتمّ است.

8- راه برون رفت از ریا

راه برون رفت از ریا این است که انسان توجه تام داشته باشد. اگر کسی گرفتار ریا شد، یکی از پیشنهادهایی که علمای اخلاق دارند، این است که در محیط خلوتی عبادت کنند. یکی از عباداتی که ریا در آن کمتر راه دارد، روزه است. چرا که با غیر روزه دار تفاوتی ندارد.