درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره نساء)/سوره نساء آیه 25 /ازدواج با کنیزها: توصیه ها و شرایط

﴿وَمَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلًا أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾[1]

1- یک فرع فقهی

اگر روزی کسی وکالت داده است و او خانمی را انتخاب کرد و خود فرد هم خواهرش را انتخاب کرد، هر کدام اقدم باشد، صحیح است و دیگری باطل است. حرمت نظر و ازدواج در خواهرزن هر دو هست. اما اگر هم‌زمان بود و در زمان واحد وکیل و خودش دو خواهر را عقد کردند، اینجا شوهر مخیّر بین انتخاب آنها است. ما هم اینجا قائل به تخییر هستیم. عقد به انتخاب خودش صحیح است، تا انتخاب کرد، حکم وضعی دیگری باطل است.

2- راهکار قرآن برای ازدواج در صورت عدم تمکن مالی

مَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلًا أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن فَتَيَاتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ؛ طول به معنای فراوانی و زیادی با دوام است. طول هم در مقابل عرض به همین جهت استمرار است. کسی که امکانات مالی نداشت، سراغ خانم‌های پاکدامن مؤمن برود و به طور معمول همسر انتخاب کند، این فرد با کنیزهایی ازدواج کند که جوانمرد و مؤمن هستند. تعبیر زیبایی دارد. اگر توانایی ازدواج دائم و موقت را نداشتند، بروند به سراغ کنیزها. کنیزها هم با شرایطی حلال آنها می‌شود.

3- کنیز بودن مادر چند امام

خداوند عالِم به ایمان شماست. در انتخاب کنیز مؤمن و زن مؤمن تفاوتی نیست. عدّه‌ای نگویند حال که اینها کنیز هستند، زیبنده شأن اجتماعی ما نیست. مادر چند امام ما از کنیزها هستند. معصومین علیهم السلام هم با کنیزها ازدواج کردند تا فتح باب شود؛ از جمله مادر امام زمان و حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام .

4- ازدواج با کنیزها: توصیه ها و شرایط

وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُمْ؛ خدا ایمان شما را می‌داند.

بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ؛ بعضی از شما از بعض است. بعد از ازدواج با کنیزها فرمود بعض من بعض. یعنی این کنیزها هم پاره تن شما شدند و عضو شما هستند. تا اختلافی شد نگویند تو کنیزی و من آزادم.

فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ؛ توصیه شده این کنیزها آزاد شوند. اهل بیت علیهم السلام کنیزها را آزاد می‌کردند و با آنها ازدواج می‌کردند. با کنیزها با اذن اهلشان ازدواج کنید. اهلشان همان اولیای آنها هستند. کنیز مانند باکره است که اذن ولیّ نیاز داشت.

وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ مهریه‌ها و اجور اینها را به معروف بدهید. معروف چیزی است که عقل بپسندد و شرع تأیید کند. اینکه مخالف آیات و روایات نباشد.

مُحْصَنَاتٍ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ؛ محصنات یعنی پاکدامن. غیر مسافحات؛ سفاح یعنی غیر نکاح. و سفاح امر غیر شرعی است و همه گناهان را شامل می‌شود ولی اینجا مقابل نکاح است.

وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ؛ اخدان جمع خدن و به معنی دوست پنهانی است؛ چه پسر و چه دختر. قرآن چقدر به روز است. آنهایی که الآن به عنوان دوست دختر و پسر هستند، اگر جهات شرعی رعایت نشود، اشکال دارد. کنیز دوست پسر نباید داشته باشد. چه برسد به همسر دائمی که فرد می‌خواهد بگیرد. در حرمت داشتن دوست پسر و دوست دختر شکی نیست. بله اگر بخواهند ازدواج کنند در خواستگاری نگاه مستقیم از سوی طرفین اشکال ندارد. ولی اگر برنامه ازدواج ندارند، روابط دختر و پسر در اسلام ممنوع است.

5- حلیت و عدم حلیت نکاح معاطاتی

بین فقها بحثی است که نکاح معاطاتی داریم یا خیر؟ اگر دختر و پسر به تراضی رفت و آمد کردند و قصد ازدواج دارند، حلیت دارد یا خیر؟ مشهور نکاح معاطاتی را قبول ندارد؛ اگر قبول داشتند این رفت و آمد اشکال نداشت. برخی می‌گویند چون امر نفوس عظیم است نباید قائل به معاطات شویم. در برخی زمان‌ها طبق مسائل مستحدثه تغییراتی رخ داده است که شاید برخی امور به عنوان امر مستحدث حفظ بضع و شخصیت زن در این است که قائل به نکاح معاطاتی شویم.

6- جزای خطای کنیز

فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ؛ اگر اینها پاکدامن بودند و خدای نخواسته دچار گناه و فاحشه شدند، اگر زن آزاد صد تازیانه می‌خورد، این کنیز نصف آن یعنی پنجاه ضربه می‌خورد. این برای کسی است که ترس از مشکلات دارد. ازدواج با کنیز برای کسی است که ترس مشکل دارد. اسلام چند راه را برای مدیریت خود پیشنهاد کرده است؛ ازدواج دائم، ازدواج موقت و ازدواج با کنیزها.

7- لزوم صبر در مقابل مشکلات ازدواج

وَأَن تَصْبِرُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ؛ اگر در مقابل مشکلات ازدواج صبر کنید بهتر است. هیچ گاه ازدواج بی مشکل نبوده است. از مدیران دولتی و پدر و مادرها می‌خواهم که در امر ازدواج سهل و آسان بگیرند. دختر و پسری که درس می‌خوانند و ازدواج کنند مشکلی ندارد. در خانه پدر و مادر باشند تا شرایط ازدواج فراهم شود. از گناه و دوستی دختر و پسر بهتر است. آقایان علما هم مسئولیت دارند و باید تبیین کنند.

چون صبر بعد از ازدواج با کنیز است، اول برای این است که صبر کنید بهتر است ولی کلی هم هست. خداوند غفور رحیم است.