درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

1- اموال ایتام نباید راکد باشد

از آیه استفاده می‌شود که اموال نباید راکد باشد. همه کسانی که مسائل اقتصادی در اختیار آنهاست و ثروت‌هایی دارند،‌ حکم قرآنی آن است که برای اموال تعبیر قیام شده است. اموال نباید ایستا باشد. کسانی که اموال دستشان هست؛ اولیای ایتام، اولیای سفهاء، خانواده‌ها و مسئولان باید داد و ستد کنند.

مال را مال می‌گویند چون ما یتمول است و ارزش دارد و ما یمیل الیه. انسان به آن میل دارد.

2- مصادیق سفهاء در روایات

    1. شارب خمر: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: شارب الخمر لا تصدقوه إذا حدث ، ولا تزوجوه إذا خطب ، ولا تعودوه إذا مرض ، ولا تحضروه إذا مات ، ولا تأتمنوه على أمانة ، فمن ائتمنه على أمانة فاستهلكها فليس له على الله أن يخلف عليه، ولا أن يأجره عليها ، لان الله يقول ﴿ولا تؤتوا السفهاء أموالكم﴾ .[3]

    2. کسی که بدان اعتماد ندارد: الْعَيَّاشِيُّ:عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ،قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(عَلَيْهِ السَّلاَمُ)عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: ﴿وَ لاٰ تُؤْتُوا السُّفَهٰاءَ أَمْوٰالَكُمُ﴾ .قَالَ:«مَنْ لاَ تَثِقُ بِهِ».[4]

    3. شارب هر چیزی که انسان را مست می کند: عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ،قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ(عَلَيْهِ السَّلاَمُ)عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ وَ لاٰ تُؤْتُوا السُّفَهٰاءَ أَمْوٰالَكُمُ .قَالَ:«كُلُّ مَنْ يَشْرَبُ الْمُسْكِرَ فَهُوَ سَفِيهٌ».[5]

سفیه فقط کم عقل نیست. هر کسی که کشش عقلی تامی نداشته باشد و عاقلانه نتواند در اموالش تصرف کند، سفیه اصطلاحی و عرفی است.

3- تمثیل بودن خوراک و پوشاک در آیه

مطلب بعدی اینکه خوراک و پوشاک اینها را باید تأمین کرد. مصادیقی که در قرآن ذکر شده تخصیص نیست. این خوراک و پوشاک نیز تمثیل و نمونه است. نمونه‌ای از ضروریات زندگی است. نمونه‌های دیگر را باید استخراج کرد و تأمین کرد. مثلاً نیاز به تحصیل و ازدواج را هم باید اولیای آنها تأمین کنند.

4- اولیاء سفیه

سفیه دو ولیّ شاید داشته باشد؛ ولیّ منصوص یا ولیّ منصوب. اولیاء و اجداد و آباء تصریح شده منصوص هستند، و کسی که ولیّ ندارد، عدول مؤمنین و حاکم شرع ولیّ اوست.

5- رعایت ادب در صحبت با سفیه

حرف‌هایی که با آنها زده می‌شود باید حرف‌های سنجیده باشد. ما مجاز به حرف‌های زشت و نا پسند نیستیم. اگر کلمه‌ای در عرف جامعه‌ای بار منفی داشت و در جامعه دیگر بار منفی نداشت، می‌شود آن را به کار برد یا خیر؟ در شبهات تحریمیه باید پرهیز شود و انجام نشود. اگر کلمه‌ای است که معنای مشترکی دارد و در عرفی معنای بدی دارد، نباید آن را به کار برد. صرف سفیه بودن آنها دلیل نمی‌شود هر حرفی به آنها زد.

6- لزوم حمایت حاکم اسلامی از سفهاء

نکته دیگر اینکه درست است که خطاب به اولیای سفهاء است ولی دیگران هم در برابر آنها مسئولیت دارند. حاکم اسلامی باید شرایط برای آنها فراهم کند. دولت اگر خودشان تمکن نداشتند باید تأمینشان کند. «فیها» اموال خودشان است ولی اگر نداشتند باید دولت حمایت کند. اولیای سفهاء نیز باید اموالشان را در تکاپو و داد و ستد بگذارند.

7- ارتباط آیه 5 و 6

صحبت از اموال ایتام است که اولیای آنها نیز باید با‌ آنها خوب برخورد کنند. یکی از مصادیق قول معروف همین امتحان ایتام برای رشد است.

8- بلوغ شرط رشید بودن

رشید شدن شرط ازدواج است. رشید شدن نشانه رشد است. مبنایی بین فقها بوده است که آیا رشیده بودن شرط ازدواج است یا بلوغ. رشد و بلوغ متغیر است یا ثابت؟ برخی سال را مطرح کردند و برخی رشیده بودن را که در مناطق مختلف متفاوت است. برخی سنشان زیاد است و جثه کوچکی دارند و برخی برعکس. مراد اینجا رشد اقتصادی است نه خانوادگی. اموال ایتام را هر زمان نمی‌توان در اختیارشان گذاشت. باید آنها را آزمود. رشیده بودن زودتر از شرایط نکاح فراهم می‌شود. شرط بلوغ رشیده بودن است. برخی 9 سال و 15 سال سن را گفتند. گاهی در 12-13 سالگی هم رشیده بودن برای دختران رخ نمی‌دهد.

9- احراز شرط رشد در معامله بچه ممیز

رشد در اینجا رشد اقتصادی است. سؤال کردند می‌توان در اختیار بچه ممیزی که زرنگ است، پولی گذاشت؟ اگر رشدی در آن تشخیص داده شد اموالی در اختیارشان بگذارید. خرید و فروش آنها هم معتبر است. اگر بچه‌ای ممیز بود و کارهایی را واگذار کردند و می‌توانست و والدین هم به او اجازه تصرف دادند، بیعش معتبر است. با ملاحظاتی که باید رعایت کرد. احتیاط را باید رعایت کرد. با توجه به این آیه اگر بچه رشد اقتصادی داشت اشکالی ندارد.