درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

1- برخی آیات دیگر که مفسر این آیه است

﴿وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ مِنْ طِينٍ* ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ﴾[2]

آدم برای تولید، رحِم لازم دارد. یا دنیا رحیم اوست و آدم آفریده می‌شود و یا رحیم مادر جایگاه رشد است.

﴿إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِينٍ* فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ﴾[3]

دو مطلب قابل استفاده است:

    1. همه انسان‌ها از نفس واحد هستند؛ وحدت نوعی.

    2. همه انسان‌ها به حضرت آدم علیه السلام باز می‌گردند؛ وحدت شخصی.

تکامل انواع نیست و انسان‌ بالاتر از این است که از سایر حیوانات باشد. خلقت انسان مستقل است. خلقت انسان را داروین از حیوانات می‌داند که پذیرفته نیست.

خلق منها زوجها؛ منها ضمیرش به نفس واحده باز می‌گردد. این من هم نشئیه است. می‌خواهد بگوید آنی که منشأ و مبدأ است علت است و بعد معلول است.

2- مراد از زوج

برخی دقت نکردند که زوج اطلاق می‌شود بر هر چیزی که دو گانه باشد. اینکه می‌گویند زوج و زوجه و زوج را به معنی مرد و زوجه را به معنی زن می گیرند، غلط مشهور است. با الفاظ قرآنی منافات ندارد. زوجین هم غلط است.

قانون زوجیت یک قانون عام است. ما از ذات باری تعالی که خارج شویم می‌رسیم به قانون امکان که قانون زوجیت است. ما سوی الله همه زوج هستند. باید قانون زوجیت و دوگانگی را اجرا کنند. یکی بود یکی نبود. غیر از خدا هیچ کس نبود. قدیمی‌ها می‌گفتند. یعنی حضرت حق به وحدت حقیقی واحد است که دو ندارد. وحدت ریاضی ندارد که دو داشته باشد. هم فاعل واحد است و هم قابل واحد است. بعد از این همه نشر و تولید و توالد از این نفس واحده است.

3- برخی آیات مؤید این برداشت

﴿فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا﴾؛[4] زوج که ازدواج آمده یعنی قانون تکثیر می‌شود.

4- مراد از بثّ

و بثّ‌ منهما رجالا کثیرا و نساء؛ بث انتشاری است که با کثرت باشد. کثرت هم نفسانی است نه نسبی. منهما یعنی از زوج و از نفس واحدة. از نفس واحدة‌ و زوجی که آمد رجال و نساء به وجود آمدند.

5- نظریات درباره توالد انسان

    1. اولاد بنی آدم از حضرت آدم و حضرت حوا علیهما السلام به وجود آمدند. نفس واحده جناب آدم است و زوج ایشان از این نفس به وجود آمد نه ضلعش و از این دو فرزندان انسان به وجود آمدند.

    2. در برخی روایات آمده و باید سلسله سند بررسی شود. بث منهما را به نفس واحده و زوجیت بزنیم. فرزندان حضرت آدم با موجودات روحانی ازدواج کردند. فرشته‌هایی متمثل شدند برای دو فرزند آدم و تکاثر و تکثیر داشتند. بخشی از انسان از نفس واحده می‌شود و بخشی از نفس الهیه.

    3. تولید و توالد انسان برای اینکه خواهر و برادری نباشد از جن است. در یک روایت داریم نزله برای یکی نازل شده و منزله برای دیگری. نزله صاحب پسر شد و منزله صاحب دختر. این دو با هم ازدواج کردند و نسل بنی آدم تکثیر شد.

    4. نظر ما آن است که مراد از این آیه خود حضرت آدم و حوا است. انسان دو بعد مادی و معنوی دارد. در آیه شریفه هم بحث اشتراک انسان هم در نوع واحد و هم در فرد واحد است. تولید و توالد هم عیبی ندارد به اولاد خود آدم باشد. در مصالح و ملاکات احکام الهی قائل به ملاکات ذاتی و نفسانی برای احکام هستیم؛ یعنی حلال و حرام همیشگی است. حرمت و حلیت گاهی ذاتی است و تخلف ندارد. باید بگوییم همان طور که الان ازدواج خواهر و برادر در شریعت ما حرام است آن زمان هم حرام بوده است. در این صورت باید گفت زوجیت یا از ملک بود یا از جن. نسل انسانی این طور شد. ولی عرض ما آن است که قانون زوجیت در زمان حضرت آدم هنوز تشریع نشده است. حلیت و حرمت نفسی نیست. برخی قوانین چطور نسخ شد. این جزو مسائل تشریعی است که به مرور برداشته شده است. حرمت ازدواج خواهر و برادر را برخی فطری می‌دانند. هرچند فطری باشد ولی لا یتخلف نیست. مانند ازدواج با دو خواهر در زمان واحد که الآن حرام است ولی قبلا حرام نبود. روایت نزله و منزله سلسله سندش را به دست نیاوردم که بررسی کنم. هرچند منافاتی ندارد که زمانی هبه الله یا شیث برای او تمثلی یافت شد. ما نظر سوم را پذیرفتیم.