درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیات169الی172 /تبیین رزق شهدا

﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾

﴿فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ﴾

﴿يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ﴾

﴿الَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾[1]

1- سستی ایمان عامل ترک جنگ از سوی منافقان

﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾؛ یکی از علت‌هایی که منافقان و افراد مخالف جنگِ احد را ترک کردند یا تن به جنگ ندادند، سستی ایمان و اعتقادشان بود؛ به خصوص اعتقاد به حیات و زندگانی بعد از مرگ. این را در این آیه شریفه حضرت حق با خطاب به رسول خدا صلی الله علیه و آله بیان می‌کنند؛ اینکه شهدا را مرده محسوب نکنید. شهدا هرچند مرده اصطلاحی هستند، ولی زنده الهی هستند. در عالم برزخ برای همه حیات است، ولی برای شهدا حیات برتر است.

دو مطلب مهم از آیه استفاده می‌شود: یک اینکه شهدا زنده هستند و دوم اینکه حیات آنها دارای ثمره عجیبی است و رزقشان در مقام عندیت است.

این حیات شهدا، حیات علمی نیست؛ بلکه حیات عینی و واقعی است. دارای یک زندگانی برزخی خاصی هستند. دارای احاطه هستند.

این عندیت زمانی و مکانی نیست. پیش ما هستید که در عرف می‌ گوییم نیست. بلکه قرب معنوی است و عندیت مکنتی است.

﴿يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ﴾؛[2] انسان مسافر خداست. هر کس بیشتر تلاش کند، بهتر می‌رسد. امام عسکری علیه السلام فرمودند: ان الوصول الی الله سفر لا یدرک الا بامتطاء اللیل.[3] باید شب را مرکب برای این سفر قرار داد.

حیات اینها نیز حیات دائمی است. ظرف عند ربهم که مقدم بر یرزقون شد، دلیل بر اهمیت مطلب است.

2- رزق شهدا

رزق شهدا هم جسمانی است؛ مانند نعمات بهشتی و هم رزق معنوی و الهی است. همان معرفت و شهود است که خاص به خودشان است. شهید چون به شهود حضور اعمالش می‌رسد، دارای یک رزق الهی است.

حیات بررخی افراد دیگر معلوم نیست این چنین باشد. شهدا مقام عندیت دارند. هر کس به مقام عندیت برسد، دارای احاطه شهودی و معرفتی است. در برزخ نعماتی برای همه وجود دارد، اما نعماتی برای افراد خاص نیز هست.

﴿كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ﴾؛[4] هر انسانی در گرو کار خودش است. شهدا چون کاری کردند کارستان و جانشان را ایثار کردند که الایثار اعلی المکارم،[5] این مقام برای آنها حاصل می‌شود. دیگران در جهاد اصغر بودند، ولی شهید فوق آن است. هم هوای نفسانی را کشت و هم در حالی که همه در حال حفظ جان بودند، او جان را نثار کرد.

3- تبیین نعمت های شهدا

﴿فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ﴾؛ در این آیه نعمات شهدا تفسیر می‌شود. اینها خوشحال هستند از آنچه خدا از فضلش به آنها داده است. هذا من فضل ربی بخشی از نعمات برزخی است. اینها در مقام شکرگزاری هستند که خوشحال و راضی هستند. جانشان را داده‌اند ولی اندوهناک نیستند.

در الهی‌نامه عرض کردیم: الهی در قسمت‌آباد وجود بیشتر از این قسمت ما نبود. یا اباالقاسم مددی. برخی در قسمت‌آباد وجود حرکت می‌کنند ولی نق می‌زنند و برخی راضی و خوشحال هستند.

4- مقام دستگیری شهدا

اینها به کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند، بشارت می‌دهند که نه از گذشته اندوهناک باشید و نه از آینده نگران باشید. برای دوستانی که باقی مانده‌اند، علامت خیر و راهنمایان خوبی هستند. فرق بین رحمان و شیطان این است که حضرت رحمن دستگیر است ولی شیطان مچ‌گیر است. هر دو نگاهشان به نقص است؛ ولی یکی دستش را بگیرد و بالا بیاید ولی شیطان در عیبشان بگذارد. شهدا در مقام دستگیری هستند. صدا می‌زنند که ما به چه حیاتی رسیدیم، شما هم نگران نباشید.

5- متنعم بودن شهدا بالاترین درجه

﴿يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ﴾؛ به نعمتی که از جانب باری تعالی است و فضل او بشارت می‌دهند. متنعم بودن آنها بالاترین درجه است. خداوند اجر کسانی که معتقد هستند را ضایع نمی‌کند. در برخی آیات محسنین است، اما اینجا مؤمنین؛ کسانی که عده‌ای را از جنگ باز داشتند بدانند که اجر کسانی که اهل باور هستند، ضایع نمی‌شود.

6- صفات شهدا

﴿الَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَآ أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَواْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾؛ مؤمنین کسانی هستند که بعد از اینکه ناراحتی و جراحت برای آنها رخ داد، استجابت خدا و رسول صلی الله علیه و آله کردند. برای کسانی که اهل احسان هستند و تقوا دارند اجر عظیمی است. احسان هم از ایمان بالاتر است. همه همگامی‌اش با تقوا است.