درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 154 /تبدیل باورهای دینی به باورهای جاهلی عامل شکست جوامع

﴿ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيْكُم مِّن بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُّعَاسًا يَغْشَى طَآئِفَةً مِّنكُمْ وَطَآئِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ الأَمْرِ مِن شَيْءٍ قُلْ إِنَّ الأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ يُخْفُونَ فِي أَنفُسِهِم مَّا لاَ يُبْدُونَ لَكَ يَقُولُونَ لَوْ كَانَ لَنَا مِنَ الأَمْرِ شَيْءٌ مَّا قُتِلْنَا هَاهُنَا قُل لَّوْ كُنتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ وَلِيَبْتَلِيَ اللّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحَّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾[1]

آیات جنگ احد و مسائل آن مطرح می‌شود. گرچه این آیات تحلیل جنگ احد است، ولی منحصر در آن نیست. سستی و اختلاف، گناه جوامع و دنیا پرستی، عامل شکست تمام جوامع است.

1- تلخی و شیرینی جنگ احد

امنه جمع آمن مانند کتبه جمع کاتب است. یا مصدر است. غم اندوه فراوان و فراگیر است. بعد از ناراحتی‌هایی که برای شما پیش آمد، آرامشی آمد. شامگاه احد برای مسلمانان آن زمان تلخ و شیرین بود؛ تلخ به خاطر شهدا و شکست ظاهری و شیرین به خاطر تجربه‌های خوب. زندگی جز تجربه نیست. افرادی که گریخته بودند یا جنگیده بودند یا شاهد بودند و یا دخیل نبودند برای هر یک درس خاصی داشت.

2- تبدیل باورهای دینی به باورهای جاهلی عامل شکست جوامع

نعاس لحظه قبل از خواب است. همان که در فارسی به ان چرت می‌گوییم. چرت زدنی که عده‌ای از شما گرفتارش بودید. و طائفة قد اهمتهم انفسهم؛ عده‌ای از شما نفس‌هایشان برایشان مهم بود. دنبال ایثار نبودند. یظنون بالله...؛ اعتقادشان نسبت به خدا اعتقاد جاهلیت بود. باور جاهلیت بود. دوباره برگشتند به پیشینیانی که مؤمن نبودند. صحبتشان این بود که آیا چیز مهمی برای ما هست؟ باورهای دینی آنها به باورهای جاهلی تبدیل شد. این سؤالات در هر جامعه‌ای دلیل بر شکست است. این قدر کشته دادیم مثلاً چه شد؟ بارها گفتیم قرآن کتاب تاریخ هست ولی کتاب تجزیه و تحلیل حکمت‌های تاریخ است. شهید مطهری می‌فرمایند اگر بخواهیم فلسفه تاریخ را خوب بخواهیم، باید به قرآن بنگریم.

3- همه امور برای خداست

قل ان الامر کله لله؛ اگر کسی گفت چه چیزی به نفع ما شد، بگو یا رسول الله صلی الله علیه و آله که هر چه که هست از آن خداست. چقدر تعبیر زیبایی است. در بین دعوا نرخ هم مشخص می‌شود. با اینکه شبهه دارند حضرت حق این طور مطرح می‌کنند. این امر یعنی فرمان و کار و هرچه که هست به طور کلی اعتقادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی همه چیز از آن خداست.

آنها در دل‌های خودشان چیزهایی را پنهان می‌کنند که برای تو ظاهر نمی‌کنند. محترمانه یعنی منافق هستند. می‌گویند اگر برای ما موفقیت و اهمیتی بود، ما کشته نمی‌شدیم. پس به نفع ما نیست. قانون دشمنان است که هرکجا ناتوانی‌ای برای جامعه اسلامی رخ دهد، آن را برملا می‌کنند.

4- آموزش شیوه مناظره

قل لو کنتم فی بیوتکم...؛ چقدر زیبا است. در رساله‌ای که در باره مناظره نوشتیم یکی از آیات همین آیه را آوردیم. شیوه مبارزه و مناظره را بیان می‌کند. اینکه چطور به خصم جواب بدهیم. یا رسول الله بگو اگر شما در خانه‌هایتان بودید آنهایی که قرار بود در بسترشان کشته شوند، جنگ و جدال به خانه‌هایشان کشیده می‌شد. شهدای احد اگر شهید نمی‌شدند در خانه‌هایشان هم کشته می‌شدند. آنهایی که انقلاب و جمهوری اسلامی و حوزه و رهبری و جان‌فداها و مدافعان حرم را مسخره می‌کنند. چرا در سوریه شهید می‌دهید. ما اگر در آنجا کشته ندهیم باید در خانه‌ها کشته بدهیم. اگر با داعش مبارزه نمی‌کردیم و مردان میدان در میدان نبودند، دشمن به کشور می‌آمد. گرچه راجع به جنگ احد است، ولی خاص به آن نیست. چقدر آیات زنده است. اینها به خانه‌های شما و بسترهای شما کشیده می‌شد.

5- امتحان ظاهری و باطنی

خداوند شما را با آنچه در دل‌های شماست، امتحان می‌کند. ما به دل می‌نگریم. چه کسانی صاحب‌دلی می‌کنند. نظر اولیای الهی به قلوب انسان‌ها است؛ نه صور آنها. خداوند دل‌های شما را امتحان می‌کند. و آنچه در دل‌ها هست را تطهیر می‌کند. اگر صدور و قلوب جدا باشند یک معنا دارند. اذا اجتمعا افترقا و اذا افترقا اجتمعا. صدور به لحاظ جایگاه، قلب است و قلوب به لحاظ جایگاه معرفتی قلب است. به عبارتی نگاه ظاهری و نگاه باطنی به هر دو است.

6- آگاهی خداوند به اندیشه و انگیزه

و الله علیم بذات الصدور؛ ذات یعنی تشخّص و تعّین. خداوند آگاه به ذات صدور است. آنچه در سینه و اندیشه و انگیزه آنها می‌گذرد، خدا به آن عالم است.