درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 41 الی44 /تکوینی بودن عدم تکلم زکریا تکوینی

﴿قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً ۖ قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا ۗ وَاذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ﴾[1]

﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَىٰ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ﴾[2]

﴿يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ﴾[3]

﴿ذَٰلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ ۚ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ﴾[4]

1- خلاصه جلسه گذشته

بحمدالله عرض کردیم در آیاتی هستیم که از آیات الهی را بیان می‌کند. همان طور که جناب زکریا ع.. گفتند رب اجعل لی آیة. این فرزند را برای من نشانه قرار بده. خداوند فرمود نشانه بچه‌دار شدن تو آن است که سه روز صحبت نکنی جز با رمز.

رمز در عربی هم هست یعنی آنچه در آن ابهام باشد. چیزی که تکلم نباشد. چه با دست یا با چشم و سر.

و اذکر ربک کثیرا...؛ خدایت را زیاد یاد کن و شامگاه و بامداد تسبیح حضرت باری تعالی را داشته باش. عشی از زوال در ظهر تا پاسی از شب است. ابکار لحظه‌های صبحگاهی است. مبتکر را مبتکر می‌گویند چون تازه از ایده خود رونمایی می‌کند. صبح بکر است؛ یعنی تازه است.

2- تکوینی بودن عدم تکلم زکریا تکوینی

عدم تکلم جناب زکریا علیه السلام برای حضرت یحیی علیه السلام که سه روز نشانه‌اش این بوده حرف نزند، تکوینی است یا تشریعی؟

ایشان باید سه روز صحبت نکند یا نمی‌تواند صحبت کند؟

برخی نظرشان این است که نباید صحبت کند ولی به نظر ما تکوینی است. عظمتش نیز همین است. زبانش بند آمد ولی در تسبیح زبانش بند نیامد. نقص تکوینی و جسمانی ندارد. نباید صحبت کنی یعنی صحبت را از تو گرفتیم. این با آیه بودن سازگاری دارد. هرگاه نتوانستی جز رمزی صحبت کنی، بدان خدا به شما فرزند می‌دهد. ایشان نمی‌توانست حرفی جز تسبیح خدا بزند.

صبح و شب خد را تسبیح کن. سبوح و قدوس ربنا و رب الملائکة ‌و الروح. این تسبیح از بیشتر انبیای الهی نقل شده است.

3- دلالت آیه 42 بر عظمت زن

این آیه دلیل بر عظمت خانم‌ها و جناب مریم سلام الله علیها است. فرشته‌ها گفتند خداوند تو را انتخاب کرده است. جزو نخبگان هستی. نبی معظم صلی الله علیه و آله را مصطفی می‌گویند چون برگزیده از همه ملت‌ها است. خدا تو را انتخاب کرده و پاک کرده و برگزیده بر زن‌های جهانیان کرده است. این برتری بر زنان عالم در زمان خودشان است نه تمام زنان جهان. چون مریم سیدة نساء اهل زمانه است و حضرت زهرا سلام الله علیها سیدة‌نساء العالمین مطلق در همه زمان‌ها است.

4- مراد از قنوت

جناب مریم قنوت انجام بده برای ربّت. در قنوت تواضع است. در قنوت دست‌هایش را بلند می‌کند. این حالت قنوت است. قنوت معنایش این است که انسان پلی بین خود و دیگری می‌زند. پل نیازمندی است. بهترین پل‌ها بین انسان و خدا است. جناب مریم تواضع همراه با اطاعت داشته باش! یعنی قانت. قانتات در قرآن یعنی تواضع عملی.

5- رکوع و سجود، نماد نماز

و اسجدی و ارکعی، نماد نماز است. چون نماز بدون این دو نمی‌شود. این یعنی اعمال عبادی مجعول از قبل بوده است. نماز و حج بین تمام انبیای الهی مجعول بوده است. دو مطلب نظری هم مبدأ و معاد است. دو مطلب عبادی هم نماز و حج است. نماز برای همه و حج برای کسانی که بتوانند خود را به خانه خدا برسانند.

در زمان‌های قدیم رسم بود که غلامان دست به سینه می‌گذاشتند و برای سلاطین خم می‌شدند. خداوند این را در نماز قرار داد. رکوع نشانه در هم شکستن تکبر متکبران است.

6- عدم تعظیم رهبر معظم انقلاب

خاطره‌ای از مقام معظم رهبری نقل می‌کنند. زمان ریاست جمهوری به لیبی سفری داشتند. کشورهای اسلامی یا سران متعهدها بودند. قذافی خیمه‌ای برای تشریفات گذاشته بود. برای اثبات رهبر بودن خودش برای جهان اسلام هر کس می‌آمد باید تعظیم می‌کرد. رهبری معظم به بهانه برداشتن کفش از پشت سر وارد شدند.

به ایشان هم امر عبادت فردی شده است و هم عبادت جمعی؛ و ارکعوا مع الراکعین.

7- وحی شعور مرموز

علامه طباطبایی رحمه الله فرمودند وحی شعور مرموز است. اینکه انسان به أخبار و إخبار باری تعالی متصل شود. خبر را بگیرد و به دیگران بدهد. نبی،‌ رسول و محدّث داریم. گاهی خبر را خودش می‌دهد و گاهی با اعلام قبلی است. گاهی فرشته‌ها با او صحبت می‌کنند. وحی شروع شد ولی قطع نشد. وحی آغاز دارد، ولی پایان ندارد. نبوت تشریعی قطع می‌شود که نبی معظم صلی الله علیه و آله فرمودند، ولی مرتبه نازله وحی که الهام است تا قیامت هست. هر کس نفسش پاک شود مورد وحی فرشته‌ها هست.

8- مراد از اقلام

شما یا رسول الله صلی الله علیه و آله حاضر نبودید در جایی که قلم‌هایشان را انداختند. قَلم به معنای قطع کردن است. می‌تراشیدند و قطع می‌کردند. قلم‌هایی بود که با آن می‌نوشتند یا تیر بود. قرعه زدند با انداختن قلم‌ها که چه کسی کفالت او را کند. این قدر مریم خواهان داشت. جناب زکریا علیه السلام چون شوهر خاله مریم بود تقدمی داشتند. حضانت به مادر منتقل می‌شود و بحثی در فقه است که اگر مادر نبود به خاله منتقل می‌شود یا خیر؟ اینکه می‌گویند آش خاله‌ات هست، بی‌راه نیست.

قرعه زدند و به نام جناب حضرت زکریا علیه السلام درآمد.

9- قرعه جزو اصول است یا امارات؟

بحثی است که قرعه بر ادله اصول عملیه مانند برائت و استصحاب مقدم است یا خیر؟

حضرت امام معتقدند ادله قرعه اصول را شامل نمی‌شود و دامنه‌اش کمتر است. القرعة لکل امر مجهول. در موضوعات است نه احکام. مگر احکامی که متصل به موضوع است از باب تشخیص موضوع. روایات تعبدی خاص درباره قرعه داریم.

برخی عرفا گفتند جناب زکریا علیه السلام مرشد و استاد سلوک حضرت مریم سلام الله علیها بوده است.