درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 18 /نوع شهادت باری تعالی

﴿شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُوا الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾[1]

1- ارتباط آیه 18 با آیات پیشین

به یکی از آیه‌هایی رسیدیم که از غرر آیات قرآنی است. ارتباط این آیه شریفه با آیه پیشین به این صورت است که اگر کسی اهل سحر بود، می‌تواند به شهود برسد. پیش نیاز شهد الله، استغفار در سحر است. پیام آیه شریفه آن است که خداوند شهادت خود را مطرح می‌کند. می‌توان گفت استغفار در سحر انسان را از حالت توجه به مخلوق خلاص می‌کند و توجه به خالق می‌دهد.

2- مراد از شهد

به معنی حضور و ادراک حضوری است.

علامه مصطفوی می نویسد: شهد... و التحقيق‌ أنّ الأصل الواحد في هذه المادّة: هو العلم بالحضور عند المعلوم و معاينته، و هذا المعنى في الأمور المحسوسة معلوم، و أمّا في الأمور المعقولة و المعارف الروحانيّة: فبحضور المعلوم عند العالم و في نفسه.[2]

چه با حس باشد که نازل‌ترین مراتب شهادت است و چه با حس نباشد. عرضم این است که بر خلاف مشهور که می گویند شهادت در امور جسمانی است، ماده شهادت اعم از جسمانی و غیر آن است؛ ﴿وَهُمْ عَلَىٰ مَا يَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِينَ شُهُودٌ﴾؛[3] این شهود حسی است؛ ﴿يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ﴾؛[4] این شهود قلبی است.

گاهی ماده شهادت برای تحمل و صبر بر موجودات و اشیای سخت هم به کار برده می‌شود. کسی تحمل مصائبی کرد؛ یعنی از امور حسی و علمی برای امری استفاده کرد. مشهود بودن یعنی مرحله قبل برهان است. آن قدر واضح است که به شهود رسیده است.

3- انشائی بودن شهود باری تعالی

این شهادت باری تعالی اخباری است یا انشائی؟ شهود باری تعالی شهود انشائی است. همین الآن که آیه را به عنوان اخبار می‌خوانیم باز هم خدا شهادت به اولوهیت او می‌دهند.

مشهود به یعنی آنچه مورد شهادت قرار گرفته دو بار آمده در صدر و ذیل آیه. این دلیل بر اهمیت است. عنوان ملائکه و قائما بالقسط بینش آمده است.

لا اله الا هو دو بار آمده است.

4- نوع شهادت باری تعالی

شهادت باری تعالی چه شهادتی است؟ قولی است یا فعلی یا عینی یا کلی همه اینها؟

قولی معنایش این است که توحید و مبدأ و معاد داریم. اصل اساسی اسلام توحید و بعد نبوت است؛ چرا که اگر توحیدی نباشد نبوتی نیست. یا ایها النبی، ایها الرسول و قل‌های قرآن همه حاکی از این است که شهادت قولی است. توحید ثابت شده است و نبوت فرع توحید آمده است و نبوت عامه آمده و حال نبوت خاصه است. اگر آیه انشائی باشد همین اکنون که این آیه را می‌خوانیم آیه صادق است به شهادت.

شهادت قولی معنایش این است که توحید ثابت شده و نبوت فرع توحید آمده است و نبی خبر آورده که شهد الله انه لا اله الا هو.

ولی شهادت فعلی یعنی لا مؤثر فی الوجود الا الله، تمام احوال عالم شهادت بر وحدانیت او می‌دهند. وحده وحده وحده لا شریک له. این دعا در فتح مکه انشاء شد. انجز وعده و نصر عبده. علمای ما این دعا را بعد نماز می‌خوانند. وعده باری تعالی به پیروزی تخلف پذیر نیست.

شهادت به رسالت و نبوت در تشهد نماز می‌دهیم. شهادت فعلیه باری تعالی در همه امکنه موجود است. این شهادت فعلی همیشه قائل انشاء است.

به نظر ما شهادت عینی و فعلی است نه قولی. به خاطر اینکه حضرت باری تعالی دلیل و برهانی که وجودش را ثابت می‌کند همان وحدتش را ثابت می‌کند.

برخی سوفسطایی هستند ولی برخی خیر. من هستمِ دِکارت از «من می‌اندیشم» شروع شد. برهان توحید با برهان اثبات ذات یکی است.

تمام مشکلاتی که در جوامع رخ می‌دهد در اثر همین فعل و توحید فعلی است. خصم تصوری از توحید و وحدت ندارند. برهان وجود همان برهان توحید است. اگر ممکنی را تصور کردیم وجوب بالغیر دارد.

حضرت علامه حسن زاده قدس الله نفسه الزکیة می فرمودند: وحدت صنع در همه مخلوق مشاهده می‌شود.

در دعای فتح مکه رسول الله فرمودند: وحده وحده وحده؛ چون توحید ذاتی، صفاتی و فعلی داریم. بین صفات فعلی و ذاتی فرق دارد. صفات فعلی اضافی و امکانی هستند. این صفات فعلی، به این جهت امکانی است.

اگر خداوند خالق است، خداوند هم دوست دارد با مخلوق باشد. این شهادت فعلی است. رسولان یکی بعد از دیگری آمدند تا به رسول صلی الله علیه و آله رسیدند که حاکم شدند. قولوا لا اله الا هو؛ شهادت فعلی و انشائی است.