درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(آل عمران)/آل عمران آیه 17 /استمداد از اولیای الهی در سحر

﴿الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ﴾[1]

1- استمداد از اولیای الهی در سحر

استغفار در سحر بدون استمداد از اولیای سحرخیز کمتر میسّر است. اگر قرار باشد استغفار در سحر به کمال برسد، در توسل و توکل به نتیجه می‌رسد. ما مأمور هستیم که کمک بگیریم. مؤید این مطلب آیات و روایاتی است که برای سحرخیزان مطرح شده است. در سنن النبی است که سیره شبانه‌روزی‌شان بود، هر گاه بلند می‌شدند به آسمان نگاه می‌کردند و برخی آیات را می‌خواندند.

امام صادق علیه السلام فرمودند هرگاه می‌خواهید توسل جویید این طور بخوانید: اللهم انی اتوجه الیک بنبیک نبی الرحمة و آله.[2] یکی از مصادق خوب سحرخیزی دعای توسل خواندن است. توصیه می‌کنم عزیزان من دعای توسل را بخوانید. به یکایک ائمه علیهم السلام توسل می‌جوید. نماز شب بخوانید که توسل هم داشته باشید. جالب اینجاست که در دعای توسلات در شب داریم که رسول اکرم صلی الله علیه و آله بلند می‌شدند می‌خواندند: الحمد لله الذی احیانی بعد ما اماتنی و الیه النشور.[3] اهل بیت علیهم السلام نیز می‌خواندند. این الحمدلله الذی احیانی دلیل بر آن است که خواب مرگ کوچک است و مرگ خواب بزرگ است. برای سحرخیزی هم انسان لازم است حریم بگیرد و آمادگی داشته باشد. به استقبال سحر رفتن این است که انسان از روزش سحرش را آغاز کند.

2- کارهای روزانه عامل سلب توفیق از نماز شب

مراودات روزمره باعث سحرخیزی می‌شود. گاهی کارهای روزانه ما و حرف‌های روزانه ما شب و سحر ما را می‌گیرد.

کسی نزد امام صادق علیه السلام آمد که دیشب توفیق نماز شب نداشتم و فرمودند: قیدتک ذنوبک؛[4] گناهان تو را گرفتار کرده است. ذنوب پیامد کار است. گناه هم چون پیامد است، به آن ذنب می‌گویند. انسان از روز برای شبش باید برنامه‌ریزی کند.

3- آداب سحر خیزی

از آداب دیگر سحرخیزی تعبیر دارد: یرفع صوته حتی یسمع اهل الدار؛[5] امام صادق علیه السلام طوری دعا می‌کردند که خانواده هم بشنوند. برعکس که امروزی‌ها می‌گویند آرام بخوانید.

جالب است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله وقتی می‌خوابیدند مسواکشان را کنار بالششان می‌گذاشتند. بلند می‌شدند مسواک می‌زدند و بعد نماز می‌خواندند.

از غرر آیات سوره آل عمران آیه شهد الله است. برای شهد الله للذین اتقوا آمد و دعای ایجابی و سلبی آنها. سپس 5 صفت متقین آمد و اکنون شهادت خدای متعال است. یک حقیقت زنده و یک حقیقت دائمی دیگر. نبی معظم صلی الله علیه و آله را اگر نداریم استغفار را داریم. برای رفع و دفع بلاها استغفار کافی است. حرز امام جواد علیه السلام که سفارش بزرگان است فردی و جمعی‌، دارد. در این ایامی که برخی مصیبت‌زده می‌شوند و دشمن نفاقش را ظاهر کرده است باید با سلاح بکاء و دعا وارد شویم. آنها با آهن می‌آیند و ما با آه می‌آییم. آه بر آهن پیروز است. خون بر شمشیر به تعبیر حضرت امام پیروز است. این نباید باعث ناامیدی شود. و المستغفرین بالاسحار محافظ هستند. مستغفر واقعی حضرت امام زمان علیه السلام مراقب ما هستند. مگر ما را تنها می‌گذارند. محضر آیت الله العظمی بهاء الدینی می‌رسیدیم. ایام جنگ بود فرمودند مسئولین و مردم از جنگ نگران بودند. سرمان را بالا کردیم دیدیم آقا ارواحنا فداه همین جا ایستاده بودند و دستشان را بالا آوردند و فرمودند ما نگهدار شما هستیم. ذکر شریف استغفار نگهدارنده است. استغفار را برای خودتان و بستگان و شاگردانتان نهادینه کنید. تا می‌توانید استغفار کنید.

ابوبصیر از امام صادق علیه السلام درباره المستغفرین بالاسحار نقل می‌کند: استغفر رسول الله فی وتره سبعین مرّة؛[6] هفتاد با استغفار در نماز وتر به همین جهت است.

مرحوم طبرسی در مجمع البیان ضمن آیه نقل کرده‌اند این روایت را المصلین وقت السحر.[7] بیان مصادیق است و این تمثیلی است نه تخصیصی.

روزی در محضر علامه حسن زاده آملی رحمه الله صحبت عدد کثرت شد. مثلا ذکر یا حی و یا قیوم یا لا اله الا انت. این ذکر برای باز شدن دل توصیه شده است. قلوب اقبال دارند که بر اساس شرح صدر است و این مراقبت از دل می‌خواهد. هر چیزی در این دل وارد نشود. ایشان فرمودند طبق آیه ﴿لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ﴾،[8] روایاتی داریم که بیش از 86 مرتبه را بیان کرده‌اند. استنباط زیبایی است.