درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره آل عمران)/آل عمران آیه 15 /مقام رضوان الهی

﴿قُلْ أَؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذَٰلِكُمْ ۚ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ﴾[1]

1- ارتباط آیه با آیات قبل

در این کریمه خطاب خاص به نبی معظم صلی الله علیه و آله برای آن است که مسیر حسن المآب را خداوند بیان می‌فرماید. حب الشهوات مسیر دنیوی‌ای بود که اگر تقویت شود، حسن مآب ندارد. ولی در اینجا خطاب به ذوی العقول و صاحبان تقوا است. این خطاب مغتنمی است. حسن مآب همان خبر مهمی است که راهش را بیان می‌کنند.

2- بهشت همان حسن مآب برای صاحبان تقوا است

حسن المآب و خبر مهم برای کسانی که تقوا دارند، بهشت است. جنات باغ‌هایی است که اگر از در آن نگاه کنند زمین از سرسبزی دیده نمی‌شود. گمان می‌کنند انهار از زیر درختان می‌روند ولی اعم از زیر یا کف است. مانند نهرهای زمینی که شاید از کنار درختان بروند و بالاتر از این باشد. اصل در نعمت‌های بهشتی خلود است.

ازواج مطهره؛ زوجیت در نظام وجود بر اساس طهارت مطلوب است. نسبت به حضرت فاطمه زهرا و حضرت مریم سلام الله علیهما نیز طاهره و بتول گفته می‌شود. نتیجه تقوای الهی انسان مانند نعمت‌هایی است که در دنیا داشت.

3- مقام رضوان الهی برای صاحبان تقوا

رضوان من الله؛ این رضوان منحصر به عالم آخرت است. دو رضایت داریم؛ رضایت خداوند از انسان و خالق از مخلوق که خداوند سریع الرضا است؛ رضی الله عنهم. رضایت دوم رضایت انسان از خداست. اولی پیش نیاز برای دومی است. رضایت از خدا و رضایت خدا از ما. در مقامی قرار بگیرند که آنها هم از خدا راضی باشند. خواجه نصیر الدین طوسی در اوصاف الاشراف فرمود دو رضا داریم: رضای خالق از مخلوق که مرحله اول است و رضای مخلوق از خالق مرحله دوم است. تا اینجا درست است که دو رضایت داریم. ولی از نتیجه این دو رضایت رضایت دیگری به وجود می‌آید که محصول این دو است. یک مرحله و مقام خاص است که با زحمت انسان باید پیش برود. جمع بین دو رضایتی است که رضوان دیگر الهی به وجود می‌آورد. رضایت اللهی قبل و رضایت اللهی بعد را داریم و یک رضایت بین که رضایت مخلوق است. آیات دیگر که درباره رضوان و رضایت است بنگرید. 13 بار این ماده آمده است. ﴿وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَىٰ﴾؛[2] ضحی 13 امین سوره است که نازل شده است. حضرت حق به مخلوقی مثل رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود به تو عطا خواهم کرد. با کاف خطاب نه به عنوان رسول الله که سایر انبیاء شریک شوند. یک نفر در عالم وجود است که از خدا راضی شد و خدا هم از او راضی شد. حال خدا می‌خواهد رضایت اکبر به او بدهد.

سوره 14 ام در ترتیب نزولی عادیات است. سوره 15 ام سوره کوثر است؛ ﴿إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ﴾.[3] خود قرآن خودش را تفسیر می‌کند. مقام رضایت اللهی که خدا می‌خواهد از انسان راضی شود و انسان هم راضی شده است. ﴿أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآوَىٰ﴾؛[4] درست است که یتیمی است، ولی دُرّ یتیم است. یگانه دوران است. عرب ها به دُرّهای منحصر به فرد در خلقت هم یتیم می‌گویند. در مقام رضایت، یک فرد پیدا شد که خداوند این قدر ایشان را ناز می‌کند تا راضی شود. مصداق رضایتش کوثر است. همان خطاب خاص و لسوف یعطیک ربّک فترضی را اینجا هم می‌فرماید: انا اعطیناک الکوثر.

4- مقام های سیر و سلوک

    1. جلب رضایت الهی، همه عبد هستیم تا خدا راضی شود.

    2. انسان هم از خدا راضی شود. نشانه‌ رضایت خدا از انسان این است که چرا و لعلّ نداشته باشد. حضرت امام در کتاب طلب و اراده خود که بحث اصولی است و مرحوم آخوند اینجا به جبر افتاده و گفته قلم اینجا رسید سر بشکست؛ فرمودند: وقتی اراده عبد محو و فانی شود اراده دیگری ظهور می‌یابد که اراده طیبه است. دیگر انسان چرا ندارد. اینجا بستر ورود به رضوان می‌رسد.

    3. مرحله رضوان است.

5- روایت پیرامون آیه

نسبت به رضوان داریم که امام صادق علیه السلام فرمود: نماز اول وقت رضوان است؛ أول الوقت رضوان الله وآخره عفو الله والعفو لا يكون الا من ذنب.[5]

6- تفاوت تعدی رضوان با من و عن

رضوان من الله با رضوان عن الله متفاوت است. من بیانیه نیست مصدریت و مبدئیت و منشئیت است. رضوان مانند مشیت الهی فرع بر رضایت انسان است. رضوان مخصوص آخرت است.