درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره آیات 282الی284 /ادامه مباحث دین

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[1]

﴿وَإِنْ كُنْتُمْ عَلَىٰ سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُوا كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَقْبُوضَةٌ ۖ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ ۗ وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ ۚ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ ۗ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴾[2]

﴿لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ ۖ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[3]

1- عدم فراموشی تقوا در تمام مراحل زندگی

وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ؛ تقوا بستر تعلیم است. تقوا هم می‌تواند مقدم بر تعلیم باشد و هم می‌تواند مؤخر باشد. می‌شود تزکیه داشت تا به علم رسید و می‌توان از علم به تزکیه و تقوا رسید. اینجا می‌فرماید تقوا داشته باشید تا معلّم شما حضرت حق باشد. خداوند به همه چیز علیم است. این بعد از سی قاعده مستفاد از این آیه شریفه است. ما باید در تمام مراحل تقوا را فراموش نکنیم. تقوا مراتب دارد. تقوا با هر مرحله‌ای از مراحل و هر زندگی‌ و هر زمانی همراه و هم‌گام است. بچه، جوان و بزرگ چه عالم و چه عامی همه نیاز به تقوا دارند.

2- آیات آخر هر سوره، اجمال آیات نخستین است

سیری است که در اکثر سوره‌های طولانی قرآن هست این است که آیات آخر معمولاً اجمال آیات اولین سوره‌ها است. سوره‌های طولانی در پایان اجمالی از آیات اول را بیان می‌کنند. ﴿ ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ﴾[4] ؛ این «و اتقوا الله» بیان همان هدی للمتقین است.

3- امر به امانت داری در صورت نبودن کاتب

و ان کنتم علی سفر؛ قانون قبلی این بود که در دین و قرض‌هایی که دارید، کاتب و شاهد بگیرید. اگر در سفر بودید و نویسنده‌ای پیدا نکردید، فرهان مقبوضة. دین و گرو بگیرید و گرو بگذارید.

اگر برخی از شما به دیگری اعتماد کردند، آنی که نزدش گرو گذاشته شده امانتش را اداء کند. اگر چیزی نزد کسی امانتی گذاشت برگرداند. چند چیز است که فوق قوانین اسلامی و انسانی است: احترام به پدر و مادر، ردّ‌ امانت و وفای به عهد.

4- لزوم شهادت و عدم کتمان آن

و لیتق الله ربّه؛ به عنوان متعلق تقوا، هم خدا آمده است و هم ربّ. الله اسم جامع همه اسمای الهی است و رب اسم فعلی است. تقوای الهی داشته باشد. خداوند پروردگار اوست. از خدا که ربّ‌ اوست پرهیز داشته باشد. کتمان شهادت نداشته باشید.

شهادت را کتمان نکنید که کسی که شهادت را کتمان کند سیاه دل است. خداوند به آنچه شما انجام می‌دهید علیم و دانا است. اگر کسی شما را امین دانست خیانت نکنید. اگر کسی گرو گذاشت، امانت‌دار باشید.

5- ارتباط آیه 284با قبل

آیه 284 از غرر آیات است. بعد از مسائل مالی ارتباط این آیه با آیات قبل این است که آنچه ودیعه می‌گذارید در واقع برای خداست.

در حقیقت مالک اصلی خداستچند روزی امانت دست ماست

تقدم لله نشان انحصار است. برای خداست آنچه در آسمان و زمین است. اگر چیزی را پنهان یا آشکار می‌کنید خدا آن را محاسبه می‌کند. حساب همیشه ملازم عقاب نیست. عقاب همیشه حساب دارد ولی حساب همیشه دارای عقاب نیست. استاد از تکالیف می‌پرسد ولی همیشه تنبیه نمی‌کند. نتیجه برخی حساب‌ها بهشت است.

6- تقدم غفران بر عذاب

غفران بر عذاب تقدم دارد. اول فرمود یغفر لمن یشاء، بعد یعذب. برای غفران لام می‌آورد ولی برای عذاب خیر. عذاب به نفع نیست که لام باشد؛ نقمت است.

خداوند بر هر چیزی قادر و توانا است. تمام آنچه در آسمان و زمین است از آنِ خداست. ما مالک اصلی نیستیم. امانت‌دار خدا هستیم. خوش‌امانت باشید. خوب نگه داشتن امانت استفاده به جا است.