درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات238الی244) /مراقبت بر نماز عامل حفاظت از آسیب های خانوادگی

﴿حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ﴾[1]

﴿فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا ۖ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ﴾[2]

﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا وَصِيَّةً لِأَزْوَاجِهِمْ مَتَاعًا إِلَى الْحَوْلِ غَيْرَ إِخْرَاجٍ ۚ فَإِنْ خَرَجْنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِي مَا فَعَلْنَ فِي أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾[3]

﴿وَلِلْمُطَلَّقَاتِ مَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ ۖ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ﴾[4]

﴿كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[5]

﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ﴾[6]

﴿وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾[7]

1- مراقبت بر نماز عامل حفاظت از آسیب های خانوادگی

چیدمان و ارتباط آیات این چنین است که پس از آسیب‌های خانواده و بحث مبتلابه طلاق و اقسام طلاق رجعی و وظیفه زن و مرد در برخورد با هم که با عنوان معروف مطرح شد، عنوان نماز و موضوع مهم مراقبت بر آن مطرح می‌شود. می‌توان گفت به طور ضمنی و به دلالت التزامیه این آیه در ارتباط با آیات قبلی می‌گوید اگر مراقبت بر نماز داشتیم، از بسیاری از آسیب‌ها محفوظیم. حفاظت بر نماز و نماز وسطی انسان را به مراقبت کامل می رساند.

2- نوع الف و لام الصلات

    1. الف و لام استغراق یا جنس است؛ یعنی هر نمازی که می‌خوانید

    2. الف و لام عهد است؛ یعنی این نمازهای دم دست شما.

3- امر به مراقبت بر نماز

تکرار نماز نباید باعث بی ‌اهمیتی آن شود. بر نمازهایتان مراقبت کامل داشته باشید. مثل ارتباط در مسائل خانوادگی زن و شوهر با هم و با فرزندان؛ که تعامل مانع رعایت حقوق نباید بشود. امام صادق علیه السلام فرمودند: لو كان على باب أحدكم نهر فاغتسل منه كل يوم خمس مرات هل كان يبقى على جسده من الدرن شيء إنما مثل الصلاة مثل النهر الذي ينقي كلما صلى صلاة كان كفارة لذنوبه إلا ذنب أخرجه من الإيمان مقيم عليه.[8]

4- احتمالات در صلات وسطی

    1. نماز وسطی به معنای افضل باشد. نماز صبح است که صبحش را با آن آغاز می‌کند. معمولاً دو نماز دچار آسیب است؛ یکی نماز ظهر که افراد گرفتار کار هستند و یکی نماز صبح که گرفتار نماز شبانه هستند. خدا برای این دو نماز سفارش مخصوص کرده است.

    2. نمازی که میانه همه نمازها است، نماز ظهر و عصر است.

    3. نماز عصر.

و قوموا لله قانتین؛ در حالی که قیام به طاعت خدا کنید که اهل تواضع هستید. قنوت هم نشان تواضع است.

5- عدم ترک نماز در هیچ صورتی

نماز را در هیچ حالی نباید ترک کرد. واجب ترک نشدنی است. اگر نمی‌تواند، نشسته، یا خوابیده یا حتی با اشاره بخواند. در روایت داریم که تارک الصلاة کافر؛[9] کسی که نماز را ترک کند کافر است. گاهی به سهل‌انگاری نمی‌خواند؛ ولی منکر نماز، منکر ضروری دین و در حکم ارتداد و کفر است.

اگر ترس داشتید، در حال پیاده‌روی یا سواره‌ نماز بخوانید. این نماز خوف است که رزمنده‌ها در حال جنگ می‌خوانند. اگر سرباز در میدان جنگ نماز بخواند، دشمن تهاجم می‌کند. اسلام می‌گوید در حال راه رفتن یا سوار بر مرکب نماز بخوانید. مثل کسی که در دریا در حال غرق است، می‌تواند با اشاره نماز بخواند.

6- نماز بهترین مصداق ذکر خدا

برای نماز، ذکر الهی گفته شده است؛ یعنی نماز بهترین مصداق ذکر خدا است. ذکر خدا را همان طور که خدا شما را تعلیم داده انجام دهید. به آنچه نمی‌دانستید خدا شما را دانا و توانا قرار داد. باید به یاد او باشیم اگر چنین بودیم او هم به یاد ما هست. خدا مخلوقش را فراموش نمی‌کند.

7- موارد حقوقی بعد از فوت همسر

مردانی که قبل از همسرانشان از دنیا می‌روند، باید تا یک سال برای همسرشان حقوقی در نظر گیرند؛ بدون اینکه آنها را از خانه خارج کنند.

گاهی در قدیم مردی که از دنیا می‌رفت؛ همسرش را هم با او دفن می‌کردند. برخی اجازه ازدواج دوباره نمی‌دادند. گاهی در مواردی زن‌ها را در خانه حبس می‌کردند و بعد از شوهر اجازه خروج نمی‌دادند. اسلام همه را رد کرد. در 4 ماه و ده روز عدّه زن باید از ما ترک میّت نفقه او را بدهند.

8- جمع بین امر به نفقه یک ساله و نفقه عدّه وفات

برخی می‌گویند این آیه نسخ به آیه گذشته شده است. اول مخارج یک ساله بود، اما بعد عدّه چهار ماه و ده روز شد. به نظر ما منافات ندارد. عدّه سر جای خود و تا یک سال مستحب است نفقه را ادامه دهند. همچنین بهتر است همسر تا یک سال در خانه باشد. البته اگر خودشان از خانه خارج شدند، اشکالی ندارد. خدا هم دانا است و هم توانا و نیازهای فرد را می‌داند.

9- نگاه آسیب شناسانه قرآن به زنان مطلقه

باید به زنان مطلقه متاعی بر اساس متداول بدهند. این حقی بر متقین برای همسران آنها است. نگذارند مطلقات آسیب بیشتری ببینند. گاهی فرد نتوانسته ادامه زندگی دهد، ولی زندگی همسرش را تأمین کرده است.

كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ این چنین آیات را خدا با مهربانی و عطوفت در خانواده بیان می‌کند شاید اندیشه کردید.

10- نهی از ترس نسبت به مرگ و امر به آمادگی برای آن

عده‌ای که هزاران نفر بودند به بیابان زدند تا از مرگ نجات یابند. خدا دستور داد مرگ سراغشان بیاید و بعد زنده شدند.

اگر کسانی نگران مرگ هستند، بدانند خدا آنها را زنده می‌کند و می‌میراند. انسان باید آماده مرگ باشد و ترسی از آن نداشته باشد. مرگ زندگانی دیگر است. از بدنی به بدن دیگر می‌رود، بدنی که خود می‌سازیم.

11- مشکلات خانوادگی باعث مرگ تدریجی

مراقب باشید مشکلات خانوادگی رخ ندهد. این مشکلات مرگ تدریجی است. زندگی بر اساس مهر و محبت باید اداره شود. یکی از مواردی که جلوی آسیب‌ها را می گیرد، نماز است.

وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛ بدانید همه مرگ در پیش داریم و بعد از آن زندگانی دیگری است که زمان پاسخ‌گویی است. بدانید که خدا هم شنوا و هم دانا است. خدا با سمع نمی‌شنود، حقیقت شنیدن است. تمام هستی چشم و گوش ولیّ خدا می‌شود. عالم وسیع می‌شود و هرکجا بخواهد می‌تواند برود و هر صدایی خواست هرچند ظریف، می‌شنود. در عالم برزخ گفت و گو با حقیقت است نه الفاظ. اگر انسان‌ها بدانند در برزخ چه خبر است؟ یک لحظه هم در این بدن نمی‌مانند. برخی به خاطر اهمیت و برخی به خاطر نعمت‌ها و برخی نقمت و عذاب. خدا به برکت و دانایی اش بدن را قرار داد تا مردم به زندگی‌شان برسند. حجاب باعث شد برخی زندگی دنیوی را ترجیح می‌دهند.

12- -توصیه مرحوم الهی قمشه ای

حضرت علامه حسن زاده قدس الله نفسه الزکیه می‌فرمودند: در درس تفسیر مرحوم الهی قمشه‌ای بودیم فرمودند: کاری کنید قبل از اینکه مردم به تشییع شما بیایند، خودتان خود را تشییع کنید.

می‌توان قبل از رفتن از این عالم به آن عالم که در پیش ماست، حقیقت را دید. خدا همیشه طلبکار است و بدهکار نمی‌ماند. خدا گاهی می گوید بیا سرکی به برزخ بکش. ما باید مراقب خود باشیم. اگر نماز یک حقیقت است باید دید چقدر مراقبت داریم. آن قدر راه باز می‌شود که برزخ را به او نشان می‌دهند. کسی اگر از خود خبر داشته باشد، بی‌نماز نمی‌شود و نماز را در هیچ حالیتی ترک نمی‌کند.