درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 231الی233) /بی توجهی به دستورات الهی عامل اختلاف بین زن و شوهر

﴿وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[1]

﴿وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْوَاجَهُنَّ إِذَا تَرَاضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ۗ ذَٰلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۗ ذَٰلِكُمْ أَزْكَىٰ لَكُمْ وَأَطْهَرُ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾[2]

﴿وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[3]

1- ارتباط آیات با گذشته

در آیات نظام خانوادگی بودیم. اسلام دین اعتدال و اکمال و اتمام است. در تمام مراحل زندگی بهترین قوانین را دارد. حتی اگر زندگی خانوادگی دچار چالش شد آن را ترمیم می‌کند. اسلام ترمیم‌کننده زندگی‌های آسیب‌دیده است. این قوانینی که راجع به زندگی زن و شوهر است بهترین قوانین است.

برای دومین مرحله و بعد از قانون طلاق رجعی که دو مرتبه است و در مرتبه سوم محلّل نیاز است، خداوند می‌فرماید:

هر زمان زنان را طلاق دادید و عدّه آنها تمام شد، اینها را یا دو باره به زناشویی بگیرید و نظام خانواده را با سازگاری ادامه دهید و یا به معروف رها کنید. اسلام هر دو طرف یعنی ادامه یا پایان را بر اساس معروف بیان کرده است. پس از اینکه عدّه آنها تمام شد، مجاز به ازدواج دوباره هستند؛ چه طلاق رجعی چه غیر آن.

2- نقض سیره جاهلیت توسط اسلام

و لا تمسکوهن...؛ روا نیست اینها را به گونه‌ای نگه دارند که به آنها ضرر وارد شود. زنی که در جاهلیت طلاق می‌گرفت، دیگر نمی‌گذاشتند ازدواج کند. اسلام این سیره را نقض کرد. عدّه طلاقشان گذشت، مجاز به ازدواج دوباره هستند. اگر کسی مانع ازدواج این خانم‌ها شود، به خودش ظلم کرده است. جمله مهمی است. ظلم به زن در نظام خانوادگی ظلم به خویش است. مردانی که به زن‌ها ظلم می‌کنند، بدانند به خودشان ظلم می‌کنند؛ ولو مانع ازدواج آنها شوند ظلم به خودشان است. ظلم در نظام خانوادگی ظلم نفسانی است. آیات الهی را به مسخره نگیرید. معطلشان می‌کردند. اسلام با این مخالف است. در نظام اسلام زن باید آزادی‌های خاص خود را داشته باشد و کسی نمی‌تواند مانع از ازدواج زن مطلقه شود.

3- یادآوری نعمت های الهی

و اذکروا نعمت الله...؛ نعمت الهی را یادآوری کنید. توحید، اسلام، رسالت، ولایت و نظام خانوادگی نعمت است. باید به این مسائل به عنوان نعمت نگاه کنیم. زن و مرد نعمت برای یکدیگرند. معاشرت زن و مرد نعمت است. به خصوص نعمتی که خدا از کتاب آسمانی و حکمت نازل کرده است. چرا اگر اختلافی پیش می‌آید از خدا فاصله بگیریم. اختلاف سلیقه‌ها را ترمیم کنیم و نگذاریم به جدایی منتهی شود. گاهی منجر به طلاق اول و دوم و سوم شود و آسیب به زندگی بزند.

4- توصیه به تقوا در نظام خانوادگی

یعِظُكُمْ بِهِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ؛ خدا شما را موعظه می‌کند. موعظه به آسیب‌های طلاق که عبرت است. تقوا داشته باشید و از خدا پروا داشته باشید و بدانید که خدا به هر چیزی آگاه است. خوبی کنید یا بدی، خدا آگاه است. به هر یک از زن یا مرد تعدی و ظلم شود، خداوند آگاه است. خداوند ناظر کار شما است. این تقوا، تقوای در نظام خانوادگی است. اگر نتوانستید زندگی کنید و خواستید جدا شوید با کمترین آسیب جدا شوید و به هم ضرری نزنید.

پس خانم‌ها بعد طلاق، حق ازدواج دارند. اگر با همسر اول باشد بهتر و گرنه ازدواج دیگری کند. تقوای الهی باید رعایت شود.کسی که مانع ازدواج زنان مطلقه شود به خود ظلم کرده است.

وقتی زنان طلاق داده شدند و عدّه آنها سه ماه و ده روز تمام شد، آنها را از زندگی نفی نکنید و مانع از ازدواج با همسرشان نشوید. اسلام مانع زنی که طلاق می‌گیرد و می خواهد با شوهر اول یا با دیگری ازدواج کند، نیست. برگشت به زندگی اول گاهی راحت‌تر است. آن آسیب‌هایی که دیدند اگر عاقل باشند دیگر تکرار نمی‌کنند. ولی اگر راه کج سلیقگی را بروند، تکرار می‌کنند. اگر هر دو به معروف و خوبی‌ها رضایت دادند، پدر و مادر و خانواده زن نمی‌توانند مانع شوند. در ازدواج اول اذن پدر لازم بود ولی در بعدی‌ها نیازی به اجازه آنها نیست.

این موعظه برای کسانی است که اعتقاد به مبدأ و معاد دارند. این‌که به آیات الهی موعظه شوید، برای تزکیه نفس بهتر است و رشد و پاکی بیشتری دارد. ازکی و اطهر. اگر مانع ازدواج زن‌ها نشوید و حتی بعد از چند طلاق ازدواج کنند، برای زندگی‌ها بهتر است و به پاکی نزدیک‌تر است. ذلکم اشاره به ذوی العقول است یعنی همه منتهی به خرد و عقل می‌شود.

5- بی توجهی به دستورات الهی عامل اختلاف بین زن و شوهر

و الله یعلم و انتم لا تعلمون؛ خدا می‌داند و شما نمی‌دانید و او اسراری می‌داند که شما نمی‌دانید. اگر به علم خداوند پی ببریم هیچ خطایی از زن و شوهر سر نمی‌زند. خیلی از موارد به خاطر بی‌توجهی به دستورات الهی است. اگر عالم و خانه را محضر حق بدانیم هیچ زن و شوهری خطا نمی‌کند. زن و مردی که خطا می‌کنند در محضر شیطان هستند نه رحمان. با مهر و عطوفت می‌شود در محضر رحمان بود. گاهی یک عذرخواهی مشکلات چند ساله زندگی را ترمیم می‌کند. هر یک از زن و شوهر زودتر غذرخواهی کند، زودتر وارد بهشت می‌شود. به روی خواسته‌های نفسانی خود پا بگذاریم تا در بهشت پا بگذاریم.

6- ادای حقوق فرزندان

بعد حقوق بچه‌ها را ادا می‌کنند. مادران دو سال کامل شیر می‌دهند بچه‌ها را. برای کسی که می‌خواهد شیردهی را کامل کند. مولود له؛ پدر است. پدر روزی و خوراک و پوشاک مادر را در این دو سال باید تأمین کند.

7- تکالیف الهی بر اساس ظرفیت انسانی

هیچ نفسی مگر به قدر وسعش تکلیف نمی‌شود. تکالیف الهی بر اساس وسعت انسانی است. توانایی انسان دلیل بر تکلیف اوست. اب و ام بر دیگران هم اطلاق می‌شود گرچه سرپرستی را به عهده داشته باشد. ولی والد و مولود له فقط برای پدر و مادر است. نه مادر و نه پدر برای فرزندش ضرر نمی‌بیند. بین اینهاحقوقی است که باید رعایت شود.

برای وارث هم مثل همین است. اگر پدر و مادری در توانشان نبود مخارج فرزند را بدهند، کسی که وارث است باید مخارجش را بدهد.

اگر پدر و مادر اراده کردند بچه را از شیر بگیرند با رضایت و مشورت، اشکالی ندارد. درست است که دو سال تمام زمان شیردهی است ولی اگر کمتر هم رضایت دادند اشکال ندارد. ولی اگر اراده کردید بچه‌ها را شیر دهید اگر به توافق رسیدید عیبی ندارد. دو سال زمان کامل شیردهی است کم و زیاد هم دارد.

8- جهت ذکر صفت بصیر برای شیردهی

تقوای الهی داشته باشید و بدانید خدا به آنچه انجام می‌دهید بصیر است. آیه قبلی که بحث طلاق است، علیم بودن خدا را مطرح کرد. در اداره فرزند و شیردهی بصیر بودن خدا مطرح می‌شود. شاید به این جهت است که در زندگی لطافت‌ها و زمختی‌هایی است. در لطافت سخن از بصیر بودن و در زمختی‌ها علیم بودن خدا مطرح شده است.

9- شیردهی و فواید آن

شیردهی خانم‌ها یک بصیرت الهی است. برخی خانم‌ها برای برخی امیال نفسانی‌شان همانند بد شکل نشدن ظاهرشان، بچه را شیر نمی‌دهند. شیردهی برای خود خانم و فرزند چقدر مفید است. تحقیق کردند که پستانی که این قدر شیردهی داشته باشد، از سرطان سینه در امان می‌ماند. زمان سلامتی زن بسته به شیردهی زن دارد. شیر دهی یک مهارت و کار است. هیچ چیزی به اندازه شیر مادر مفید نیست. چه نظام ملکوتی‌ای در انسان هست. مرحله دوم در نظام خانوادگی تقوا است. به آنچه انجام می‌دهید خداوند بصیر و بینا است. زندگی خانوادگی گاهی برای زن و مرد نیست؛ برای نسل آینده است. هنر یک زن در مادر بودن و تربیت صحیح است. در این صورت در معرض بصیرت باری تعالی هستند. بصیرت زندگی در تربیت فرزند و اداره زندگی است.