درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 213 و214) /اختلاف ممدوح و مذموم-نصرت الهی فرع بر نصرت انسانی

﴿كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ۚ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ ۖ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[1]

﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ ۖ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّىٰ يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَىٰ نَصْرُ اللَّهِ ۗ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾[2]

1- توضیح و تبیین واژگان

1.1- ناس

ناس همان انسان است به خاطر حرکت و تعالی‌ای که دارد.

1.2- امت

از ماده اَم است یعنی قصد. امت قصد واحد دارد چه جمعی باشد و چه فردی.

1.3- بعث

به معنی برانگیختن است؛ چه مادی و چه معنوی.

مردم یک گروه بیشتر نبودند. تا قبل از نبوت شیخ الانبیاء حضرت نوح علیه السلام مردم بسیط بودند. زندگی‌ها ساده بود. در رفت و آمد و حوایج و هدایتشان بسیط بودند. بین آنها اختلاف نبود جز اندک. خداوند انبیاء را فرستاد.

1.4- نبین

از ماده نبو یا نبأ. نبو اگر باشد به خاطر رفعت است و اگر نبأ باشد به خاطر اخباری است که دارد.

خداوند پیغمبران را فرستاد؛ اینها هم اهل بشارت و مژده و هم اهل انذار هستند. انذار و بشارت وقتی با هم بیاید حالت اعتدالی پیدا می کند.

و انزل... خداوند با پیغمبران کتاب آسمانی فرستاد. جناب نوح اولین پیامبری هستند که دارای کتاب هستند. انبیای اولو العزم کتاب دارند؛ گرچه نبی بی کتاب هم داریم.

بالحق؛ به راستی و درستی. لیحکم بین الناس؛ تا دستور العمل داشته باشند تا در اختلاف‌ها بین مردم حکم کنند.

2- کتاب الهی عامل وحدت

زندگی‌ها بسیط بود بعد گسترده شد و به نیاز زمان نیاز به انبیاء بیشتر شد. اختلاف‌های مردم بیشتر شد و انبیاء کسانی هستند که رفع اختلاف می‌کردند. رفع اختلاف قانون می‌خواهد که قانون در کتاب است. اختلافی در این کتاب ندارند مگر کسانی که به اینها کتاب دادیم و دانستند و از روی ستم و ظلم دنبال اختلاف رفتند. کتاب عامل وحدت بود ولی اینها راه خلاف وحدت را رفتند.

3- مراد از هدایت

فهدی الله... خداوند کسانی را که ایمان آوردند برای مسائل اختلافی‌شان هدایت می‌کند. هدایت در اینجا یعنی رفع اختلاف می‌کند. می‌توان گفت مؤمنین و مؤمنات یا اختلاف ندارند یا کمترین اختلاف را دارند. اهل اختلاف اهل بغی هستند. خداوند هر کس را بخواهد به راه مستقیم هدایت می‌کند. مشیت به این تعلق گرفته که هر کس را بخواهد هدایت می‌کند. خداوند کسانی را هدایت می‌کند که به اختلافات دامن نزنند. وصف به شیء مشعر به علیت است.

4- اختلاف ممدوح و مذموم

اختلاف قبل از علم ممدوح است ولی بعد از علم مذموم است. امت اسلامی امت واحده است که هدفش خدا است و اختلاف ندارند. اخْتِلَافُ أُمَّتِي رَحْمَةٌ؛[3] یعنی رفت و آمد فکری امت من رحمت است.

این آیه از غرر آیات سوره بقره است که رسالت انبیای الهی را بیان می‌کند.

5- کان هم برای زمان گذشته و هم آینده است

کان در اینجا زمان دارد یا خیر، بحثی است. عرض ما این است که کان چون ماضی و گذشته است عیبی ندارد که زمان گذشته را مطرح کند هرچند مانعی ندارد زمان آینده هم این طور باشد.

6- مراد از بأساء

آیا گمان می‌کنید وارد بهشت می شوید بدون اینکه از شما آزمونی گرفته شود؟ آیا مثل گذشتگان برای شما نیامده است که مشکلاتی به آنها رسید. بأساء مشکلات بیرونی است و ضراء مشکلات درونی. یا بر عکس. مشکلات فردی و جمعی. یا مشکلات شدیدتر یا سبک‌تر. بلاء عمومی شود، آسان‌تر می‌شود.

7- نصرت الهی فرع بر نصرت انسانی

و زلزلوا... تا جایی که اینها نا آرام شدند و طوری نگران شدند که اهل ایمان حرفشان آن بود: متی نصر الله؟ کجاست یاری خدا؟ آن قدر گرفتار شدند که خدا خدای آنها بلند شد. انسان بی مشکل نمی‌شود. یا خودش حل کند یا خدا خدایش بلند باشد. یاری خدا کی است؟ ﴿إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ﴾؛[4] اگر خدا را یاری کنیم خدا ما را یاری می‌کند. نصرت الهی فرع بر نصرت انسانی است. پیروزی انسان در پیروزی حق است.

8- بهشت را به بهاء می دهند

بهشت را به آسانی نمی‌دهند. بهشت را به بهانه تنها نمی‌دهند. تا بهاء و ارزش نداشته باشد بی‌فایده است.

الهی هادی کودک است و کودک بهانه‌گیر؛ هرچه بگوید لن ترانی باز گوید ارنی.[5] باید دست نیازمان را به طرف خدا دراز کنیم.

9- جمله آرامش بخش قرآنی

الا ان نصر الله قریب... چقدر جمله زیبایی است. دو علامت تحقیق: یکی ألا و دیگری إنّ. به تحقیق و واقعیت یاری خدا نزدیک است. آرام‌بخش است. آگاه باشید که پیروزی خداوند نزدیک است. هر وقت مشکلی را دیدید و خدا خدای شما بلند شد، بدانید توجه خدا است. توجه خدا یاری کردن شما است. مشکل کرونا هم یک فرصت است. گرچه اگر نجنبیم ضرر می‌کنیم.

مشکل باعث می‌شود خدا خدای انسان بلند شود. برخی می‌گویند چرا مسلمانان در رنج و سختی ‌اند. کفار راحتند. جواب اینکه در دنیا مشکل داریم ولی ان شاء‌الله در آخرت بی‌مشکل هستیم. اما کفار بر عکس هستند.

انسان‌ها سختی کوتاه مدت را با سختی دراز مدت معامله نمی‌کنند. مشکل باعث ارتباط ما با خدا و توجه او به ما می‌شود. این ارتباط نصری و نصر الله باید برقرار شود. کسانی که خدا خدا یشان بلند باشد، خدا به داد آنها می‌رسد.