درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 188 الی190) /احترام به اموال دیگران و رعایت آداب اجتماعی

﴿وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾[1]

﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ ۖ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ۗ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[2]

﴿وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾[3]

1- ارتباط آیات با قبل

بحث در مورد حکم روزه و اعتکاف و احکام مساجد بود و اینکه فلسفه آنها تقوا است. همچنین صحبت از امساک بود؛ نخوردن و نیاشامیدن برای روزه و اینجا اینکه آدم هر چیزی را نباید بخورد. اکل اعم از خوراکی و امور دیگر است. خوراک اصطلاح عام است؛ همه خوراکی‌ها. خوردن اولین نیاز انسان است. مال‌های هم را به ناحق نخورید. مرز حلیت و حرمت، خط قرمز بین اموال انسان و دیگران است.

2- احترام به اموال مردم، راه توفیق و موفقیت

یکی از راه‌های توفیق و موفقیت این است که احترام اموال مردم را داشته باشید. اگر کسی سه خصوصیت در او بود جزو انسان‌های موفق است؛ حرام و حلال الهی را رعایت کند، اموال مردم را برای خود حلال نداند و مرزی برای مالکیت قائل باشد و از اموال مردم محافظت کند. از ناموس مردم مانند ناموس خود محافظت کند. ارتباطش را با خدا قطع نکند و نماز را مقید باشد.

3- تبیین و توضیح واژگان

3.1- واژه تدلوا

تدلوا از دلو است. برای آبیاری از سطل و دلو استفاده می‌کردند.

راغب می نویسد: «دلو : دلوت الدلو إذا أرسلتها ، وأدليتها أي أخرجتها... قال تعالى : ( وتدلوا بها إلى الحكام ) ، والتدلي الدنو والاسترسال».

کسی که رشوه می‌گیرد دلو را داخل گودال لجن می‌کند و در می‌آورد. رشوه به حکام ندهید که اموال مردم را به گناه و اختلاس بخورند و شما هم این را بدانید. از قوانینی که اسلام بر آن تأکید دارد این است که اکل مال به باطل نباشد. الراشی و المرتشی فی النار؛[4] کسی که رشوه می‌دهد و می‌گیرد در آتش است.

برخی اموال را در انبان قاضی‌ها می ریزند که به ناحق حکم کنند. ظاهر حق را جا به جا کنند.

3.2- واژه اهلة

اهله جمع هلال است. یعنی ماه. اول ماه را هلال می‌گویند.

در المفردات فی غریب القرآن آمده است: هلل الْهِلَالُ: القمر في أوّل ليلة والثّانية، ثم يقال له القمر، ولا يقال: له هِلَالٌ، وجمعه: أَهِلَّةٌ، قال الله تعالى: يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِ.[5]

وقتی برای دیدن اول ماه می‌روند، استهلال می‌گویند یعنی طلب هلال و دنبال ماه بودن. موقع دیدن ماه مردم لبیک می‌گفتند و داد و فریاد و هورا می‌کشیدند.

اول ماه کی است؟ بگو اینها مواقیت برای مردم است.

3.3- واژه مواقیت

مواقیت جمع میقات است و زمان و مکان را شامل است. نشانه‌هایی برای اعمال اینها است.

راغب می نویسد: الوَقْتُ: نهاية الزمان المفروض للعمل... والمِيقَاتُ: الوقتُ المضروبُ للشيء، والوعد الذي جعل له وَقْتٌ.[6]

4- تعلیم آداب اجتماعی توسط قرآن

لیس البر بان تأتوا البیوت ...؛ خوبی این نیست که از پشت و غیر درب وارد خانه شوید. در زمان جاهلیت از پشت بام با هم ارتباط و رفت و آمد داشتند. صحرا نشین بودند. برای حفظ از حوادث طبیعی خانه ها را طوری می‌ساختند که بام یکی کف خانه دیگری بود. مثالش در ایران شهر ماسوله است. روستاهای قدیمی در جهان و ایران این گونه هست. به خصوص در کنار کوه‌ها و دره‌ها. اینها طوری بود که از پشت خانه‌ها رفت و آمد می‌کردند و گاهی بدون اعلام قبلی وارد می‌شدند. قرآن ادب اجتماعی را یاد می‌دهد. برّ این است که تقوا داشته باشید. از در که وارد شوید صاحب خانه آمادگی دارد. در زمان یکی از خلفا وارد خانه شخصی شدند که مشروب می‌خورد. او را آوردند. گفتند دفاع کن. گفت من یک گناه کردم او چند تا. تجسس کرد. بدون اجازه وارد شد. چشم را رعایت نکرد. گفتند حق گفتی. امر به معروف و نهی از منکر باید با حساب و کتاب اجرا شود.

5- امامت درب ورود به آستانه نبوت

وأتوا البیوت من ابوابها... خانه‌ها را از درگاهش وارد شوید. تقوای الهی داشته باشید شاید رستگار شوید. این بیوت خانه‌های مصطلح هست؛ ولی اعم از خانه‌های جسمانی یا بیوت معنوی است که برای کمالمان استفاده می‌کنیم. ﴿فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ﴾؛[7] بیت النبی است. اگر خواستید وارد خانه پیامبر شوید، از بابش وارد شوید و خودشان فرمودند: انا مدینة العلم وعلی بابها.[8] باید از دربش و آستانه‌اش وارد شویم. درب نبوت جز امامت نیست. اگر از طریق امامت وارد نشدند بیراهه رفتند. این موجب رستگاری است.

6- دستور قرآن به دفاع، نه جنگ

و قاتلوا... با کسانی که با شما مقاتله می‌کنند، بجنگید ولی تجاوز نکنید. دفاع کنید ولی تجاوز نکنید که خدا تجاوزکاران را دوست ندارد. دستور برای تمام دول اسلامی است که تا به شما حمله نکردند، شما حمله نکنید. اگر به شما هجمه نکردند شما هجمه نبرید.