درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 171 الی 173) /تمثیل به ندای شبان برای گوسفندان

﴿وَمَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الَّذِي يَنْعِقُ بِمَا لَا يَسْمَعُ إِلَّا دُعَاءً وَنِدَاءً ۚ صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَعْقِلُونَ﴾[1]

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾[2]

﴿إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[3]

1- ارتباط آیه با آیات گذشته

پس از اینکه در آیات گذشته صحبت از روزی حلال شد، و سخن از این شد که انسان باید حلا‌ل‌خوار باشد و غذای پاکیزه بخورد و پیرو شیطان نباشد که انسان را امر به سوء و فحشاء می‌کند و پیرو جهل باشد؛ در این آیه حضرت حق تمثیل دارند.

2- تمثیل شیوه ای برای آموزش

انبیای الهی مبشرانی هستند که پیام‌های الهی را می‌آورند و کفار اطاعت ندارند. خودِ تمثیل شیوه‌ای از شیوه‌های آموزشی است. به عبارتی تمثیل آسان کردن مطالب سنگین عقلی، و معقول را محسوس کردن است.

مَثَل کسانی که کافر شدند، همانند چوپانی است که گوسفندان را صدا می‌کند و آنها از این صدا چیزی نمی‌شنوند؛ ولی مرادش را می‌فهمند.

3- مراد از نعق

نعق صدا و آواز است. آوازی که چوپان‌ها برای گوسفندان می‌کنند.

علامه مصطفوی می نویسد: «نعق... و التحقيق‌ أنّ الأصل الواحد في المادّة: هو النداء و الدعاء للأنعام الّتى تكون تحت إدارة الراعي و تأمينه».[4]

چوپانی بود صداهای مختلفی در می‌آورد برای گوسفندان ولی با آن صدا گوسفندان می‌دانستند چه کنند. صدایی برای جمع شدن بود؛ مثلاً برای آمدن گرگ. گوسفند پراکنده نصیب گرگ می‌شود. نداء صحبت دور است و صدا صحبت نزدیک است. چوپان‌ها دوستان خود را با صدای بلند صدا می‌زنند؛ به این نداء گویند.

4- تمثیل آیه

اینجا دو تمثیل است. یکی انبیاء و پیامبران که همانند شبان هستند و دیگری کفار که همانند گله و رمه‌ای هستند که جز هی هی چیز دیگری نمی‌شنوند.

اینها کسانی هستند که کر و گنگ و لال و کور هستند و هیچ تعقلی ندارند. هیچ وحی‌ای بر گوششان نخورده است.

5- رزق در آیه اعم از جسمانی و معرفتی است

کلوا من طیبات ما رزقناکم؛ مؤمنین از روزی حلال و طیب استفاده کنید. این تنها رزق جسمانی نیست؛ بلکه معرفتی هم هست. ان شاء الله ما جزو رجبیون باشیم. این هم جزو ارزاق الهی است. خیلی‌ها نمی‌دانند ماه رجبی آمد و رفت. عده‌ای می‌دانند. و عده کمی استفاده می‌کنند. یکی از ماه‌هایی که روزه‌اش معادل دارد، ماه رجب است. ذکر « سبحان الاله الجليل...» معادل ثواب روزه آن روز ماه رجب است.[5] حتی برای معذورین معادلی گذاشته‌اند.

6- عبادت مصداق شکر الهی

و اشکروا لله؛ و شکر خداوند را به جا آورید. اگر خدا را عبادت می‌کنید. خود عبادت یک مصداق شکر است. یک شکر زبانی و یک شکر قلبی داریم. قلب متوجه نعمت است. شکر فعلی داریم؛ که نعمت را در راه خودش مصرف کند. و اشکروا لله؛ اگر خدا را عبادت می‌کنید شکرگزارش باشید. نماز تکمیلش با تعقیبات است. تکمیل تعقیبات با سجده شکر است. بعد از نمازهای واجب و مستحب سجده شکر داشته باشید. پیشانی را بگذارید بگویید: الحمدلله حداقل 3 بار؛ گونه راست شکرا لله 3 بار و گونه چپ 3 بار استغفر الله؛ این سجده شکر با آداب است. این انسان را به خدا می‌رساند.

7- قاعده اضطرار

و چیزی که اسم خدا برده نشده حلال نیست. ولی کسی که بدون ستم و تجاور اضطرار پیدا کند، گناهی ندارد مرتکب شود. این آیه بیان کننده قاعده اضطرار است. از مستندات این قاعده همین آیه شریفه است. در بیابان جز مردار ندارد؛ اینجا حلال است و گناهی نکرده است. در شرایط عادی مردار حرام است ولی در اضطرار اشکالی ندارد. خداوند مهربان است و اهل مغفرت است. در محضر آیات الهی باشیم و مراقب خوراک خود باشیم. اگر واردات بدن ما حلال طیب باشد صادرات آن هم حلال طیب خواهد بود.