درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 167-168) /روز قیامت، یوم الحسره و روز تجسد اعمال

﴿وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا ۗ كَذَٰلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ ۖ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ﴾[1]

﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ﴾[2]

1- تناسب آیات

در آیات گذشته عرض کردیم صحبت از توحید و تفکر و اختلاف شب و روز بود و اینکه عده ای در مقابل خدا خداسازی می کنند؛ عده ای پیرو عده ی دیگر هستند و آنها را به عنوان انداد قلمداد می کنند، برای آنها عذاب دردناک است و کسانی هم که از آنها پیروی می کند اسباب از آنها قطع می شود.

در این آیه می فرماید آنان که به جای خدا از پیشوایان شرک و کفر پیروی کردند می گویند: خدایا ما را برگردان اگر ما موفق بشویم از آن ها تبری می جویم.کاش برای ما بازگشتی بود تا ما هم از آنان بیزاری می جستیم، همانگونه که آنان از ما بیزاری جستند.

2- مراد از حسرات

حسرات جمع حسرت هست. حسرت آن کارهایی است که انسان رشکش را می برد.

علامه مصطفوی می نویسد: «كَذلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ‌ حَسَراتٍ‌ عَلَيْهِمْ‌... أي فيرون أعمالهم في صورة ما حسر، و لا تذهب نفسك على التوجّه و الاشتغال بهم و بهدايتهم متحوّلة على حالة الحَسَرَاتِ‌، و هي جمع‌ حَسْرَةٍ، اسم مصدر، و هي الحاصلة الحاصلة من الارتداد الى العقب، فانّ التوجّه الشديد و الاشتغال المداوم بدعوتهم يوجب الحسر و يمنع عن التوجه الى الحقّ و السير اللازم و العمل بالوظائف الالهيّة».[3]

حسرات یا مفعول سوم است و یا حال است.

3- آیه شاهد بر تجسم اعمال

یکی از آیاتی که دلیل بر تجسم اعمال است، همین آیه می باشد.

4- روز قیامت، یوم الحسره و روز تجسد اعمال

یکی از نام های قیامت یوم الحسره هست، یعنی روزی که آدم حسرت می خورد.

تجسم اعمال یعنی تجسد اعمال؛ جسدی که از اعمال ساخته می شود. ما در حال نقاشی بدن اخرویمان هستیم. بنابراین خود مرگ، بد و زشت نیست؛ بلکه کار انسان بد است که آن را بد می کند.

کذلک یریهم الله اعمالهم حسرات علیهم و ما هم بخارجین من النار؛ آن ها مخلد در آتش هستند و خلود دارند.

5- استفاده اصل حلّیت از آیه

کلوا اعم از خوردن و آشامیدن است. می فرماید از همه چیز هایی که خداوند قرار داده بخورید؛ که بعضی ها اصاله الحلیه را از این آیه استفاده می کنند.

6- سیاست شیطان، پیشروی آرام

سیاست شیطان این است که آرام آرام پیش می رود و انسان را منحرف می کند. ای مردم از خطوات شیطان پیروی نکنید که او دشمن آشکاری برای شماست .

7- نسبی بودن یوم الحسره

اگر انسان مراقبت خودش باشد، به جایی می رسد که ان شالله یوم الحسره نداشته باشد. یوم الحسره نسبی است؛ می تواند هم برای گناه کاران باشد و هم برای همه انسان هایی که به حد کمال نهایی نرسیده اند؛ هر چند این آیه شریفه ناظر به یوم الحسره برای گنهکاران است.