درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه 163) /وحدت معبود

﴿وَإِلَٰهُكُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَٰنُ الرَّحِيمُ﴾[1]

1- وحدت معبود

در این آیه عنوان وحدت معبود مطرح می‌شود. همه کارهای شما باید در مسیر عبودیت و عبادت و برای خدا باشد. خدا هم معبود واحد است. اله به معنای معبود است. به معنای معبودی است که شایستگی عبادت دارد.

واحد غیر از احد است. خداوند اسماء مختلف دارد ولی همه‌اش بازگشتش به یک چیز است. وحدت معبود از وحدت خالق است و وحدت خالق از وحدت ذاتی موجود است. اشتباهی که رخ می‌دهد این است که الهکم اله واحد یا لا اله الا الله، نفی و ایجاب است. الهکم اله واحد؛ یعنی معبود و خدای شما یکی بیشتر نیست. برخی گمان می‌کنند موحّدند؛ ولی در مقام توحید فعلی موحّد نیستند.

2- آیه در مقام نفی تعدد آلهه و اثبات اله واحد است

مشرکین زمان آقا رسول الله صلی الله علیه و آله و بت پرست‌ها، معبود واحد نداشتند. بت را واجب الوجود نمی‌دانستند. به این معتقد بودند که در نظام وجود خالق و آفریدگاری هست. وجودش ضروری است همه بازگشتشان به اوست ولی در مقام عبادت بت‌هایی ساخته بودند و عبادت می‌کردند. این آیه در مقام نفی تعدد آلهه و اثبات معبود و اله واحد است. در مقام اثبات وجوب ذاتی و نفی مقابلش نیست. خدا معبود واحد است. عاقبت به این بر می‌گردد که خداست و جز او نیست. در سوره توحید عرض خواهیم کرد که هو اینجا ضمیر نیست؛ اسمی از اسماء است. مقام الوهیت غیر از مقام هویت است. مقام هویت غیر از اسماء و صفات و واحدیت است. همه غیر از مقام احدیت است. مقام ذات و هوهویت داریم. خدایی جز او نیست. معبودی جز او نیست. هر کس معبودی جز او انتخاب کند کج‌راهه رفته است. امیرمؤمنان موحد حقیقی و مولی الموحدین است. هیچ موجودی جز او نیست. ایشان مجمع اوصاف باری تعالی است و در مقام هوهویت سخن می‌گوید.

3- تفاوت صفت رحمان و رحیم

رحمان، عمومیت رحمت است و رحیم، خصوصیت رحمت است. رحمان صفت عام و اسم خاص است، رحیم بر عکس است؛ اسم عام است ولی صفت خاص است. رحیم، استعداد لازم دارد. انسان بعد از طیّ طریق مورد رحمت خاص قرار می‌گیرد. رحمان ولی عام است.

لا اله الا هو الرحمن الرحیم؛ رحمتش گسترده است و دیگری اینکه رحمتش با خصوصیت و موضوعیت است. تا موضوعی برای رحمت نباشد و وادی رحمت را نگذرانده باشد، به رحمت نمی‌رسد.