درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/بقره (آیات148 الی 152) /انسان به هر طرفی رو کند، خداوند مولی اوست

﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ ۚ أَيْنَ مَا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[1]

﴿وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۖ وَإِنَّهُ لَلْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ﴾[2]

﴿وَمِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيْكُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِي وَلِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ﴾[3]

﴿كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ﴾[4]

﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾[5]

1- مراد از وجهه

وجهه از ماده وجه است به معنی چهره و جهت. جهت به معنی مقابله و طرف شیء است. یعنی برای هر موجودی چهره‌ای است که حضرت حق روبروی او قرار داده است.

علامه مصطفوی می نویسد: «وجه... و التحقيق‌ أنّ الأصل الواحد في المادّة: هو ما يَتَوَجَّهُ‌ اليه من شي‌ء، و فيه أيضا معنى مواجهة. و من مصاديقه: ما يتوجّه اليه من ذات أو عمل، و مستقبل الشي‌ء الّذى يتوجّه اليه، و كذلك الحالة المخصوصة الجالبة للتوجّه، و المنزلة و الرتبة و الجاه الّتى توجب توجّها، و الجهة و الجانب و المكان يتوجّه اليها».[6]

2- دستور العمل کلی مربوط به قبله

آیه مربوط به قبله است ولی در عین حال قانون کلی است. یک دستور العمل کلی است. هر کجا انسان به هر طرفی رو کند، خداوند مولی اوست. به هر طرف که رو کنیم خدا روبروی ما است. این دلیل بر این است که نظام هستی همه تحت اشراف باری تعالی است.

3- خیر مطلق و توانا بودن خداوند

فاستبقوا الخیرات؛ خداوند خیر مطلق است. جهت همه موجودات است. هر حرکتی و هر کوششی که ما داشته باشیم به طرف خداست. تا از جانب حق کششی نباشد کوشش عبد به جایی نرسد.

خیرات را پیشی بگیرید. هر کجا که هستید خدا همه را می‌آورد. به عبارتی ذات باری تعالی است که جمع همه جمع‌ها و فرد همه افراد و جمع‌ها است. هر طرف که رو کند خدا روبروی اوست. هر کجا هستید خیرات را پیشی بگیرید که خداوند شما را جمیعاً می‌آورد و خداوند بر هر چیزی توانا است. ذات باری تعالی توانا است. یکی از واسطه‌هایی که هستی را می‌چرخاند واسطه قدرت است. حضرت حق بر همه چیز توانا است.

4- امر به استقبال قبله در همه جا

ای رسول به هر کجا خارج شدی، روی خود را به سوی مسجد الحرام کن. این قبله فقط برای حضر نیست برای سفر هم هست. هر کجا رفتی رویت را به سوی مسجد الحرام کن. اگر در بیت المقدس هم قرار گرفت گرچه قبلاض قبله بوده ولی باید رویش را به سوی کعبه کند. چون وجود قبله نفسیت ندارد، تغییرش اشکال ندارد.

این امر است. باید روی خود را به سوی کعبه کنیم. همه جا باید اجرا شود، تا اینکه مردم و اهل کتاب حجتی بر شما نداشته باشند. آنهایی که اهل ظلم و ستم هستند و بگو و مگو و مجادله دارند اینها کسانی هستند که ظلم کردند از اینها ترسی نداشته باش و از من خشیت داشته باش! هر استهزا و تمسخری که دارند بگذار داشته باشند.

5- تفاوت خوف و خشیت

خشیت غیر از خوف و اخص از آن است. ترسی که همراه با عظمت و دهشت باشد، عرب به آن خشیت می‌گوید. و اخشونی؛ از من ترس داشته باش. تا نعمتم را بر شما تمام کنم. تغییر قبله، خود یک نعمت است. قبلاً مسلمانان مورد استهزاء قرار می‌گرفتند ولی الآن دیگر خیر. نعمت بر آنها تمام شد.

6- دلیل اسلامی بودن علوم

یکی از ادله و شواهدی که ما می‌گوییم علوم اسلامی است، این آیه 151 است؛ و یعلمکم ما لم تکونوا تعلمون. اسلامیت علوم غیر از این است که عالم غیر اسلامی داریم. تمام علوم به حضرت حق جل و علی و جبرائیل علیه السلام باز می‌گردد.

7- ذکر طرفینی است

یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را. شکر در مقابل کفر است. شکرگزار باشید کفران نعمت نکنید. کسانی که شاکر نباشند، کافرند. کافر اصطلاحی چیز دیگری است. نعمت را نبینند در کفران قرار می‌گیرند. به یاد من باشید به یاد شما هستم.

8- تناسب آیات

می‌شود از تناسب این آیات این استفاده را داشته باشیم که این شکر و ذکر که بعد از آیات جعل قبله است، اینکه رو به قبله بودن خود ذکر و شکر الهی است. رو به قبله باید شکر و ذکر داشت. قبله نماد شکرگزاری و ذکر الهی است. بعد وارد آیات نماز می‌شود. ارتباط بین انسان و خدا نماز است، و قبله یک نشانی است که ره گم نشود. هر کجا رو کنیم، رو به طرف خدا داریم. کعبه را بارها گفتیم نشان است؛ ولی تا بیت المعمور این قبله وجود دارد.