درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه 125) /مقام ابراهیم، جایگاه و دلیل نام گذاری آن

﴿وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّي وَ عَهِدْنا إِلي‌ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاکِفينَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ﴾[1]

1- ارتباط آیه با آیات گذشته

آیه گذشته بحث امتحان حضرت ابراهیم علیه السلام و امامت ایشان و درخواست برای ذریه و جواب حضرت حق بود. این آیه سخن از مقام حضرت ابراهیم و تطهیر بیت و رکوع و سجود است. سیر و سلوک حضرت ابراهیم و ابراهیمیان اینجا بیان شده است. هر کسی که می‌خواهد با امامت همراهی کند، دستور العملش این آیه است.

2- متعلق اذ جعلنا

اذ متعلق به فعل محذوف و ظرف زمان است. به یاد بیاورید هنگامی را که کعبه را مثابه و نقطه ثواب برای مردم قرار دادیم.

3- معنا و مراد از مثابه

از ماده ثوب است. ثاب یعنی برگشت. ثوب به جامه نیز گفته می‌شود؛ چون به بافت اولش بر می‌گردد و امنیتی برای انسان دارد. ثواب هم نتیجه‌اش به انسان بر می‌گردد.

راغب می نویسد: « أصل الثَّوْب: رجوع الشيء إلى حالته الأولى التي كان عليها، أو إلى الحالة المقدّرة المقصودة بالفكرة، وهي الحالة المشار إليها بقولهم: أوّل الفكرة آخر العمل».[2]

ثواب هم چون بهره و عائدش به کسی که انجام داده است می‌رسد، ثواب می گویند. به لحاظ فرهنگ روزانه، ثواب برای بهره‌مندی و خیرات است؛ ولی ثواب اعم از امور خیر و امور شری است. جزای عمل را ثواب می‌گویند؛ چه کار خیر و چه شر.

4- مراد از البیت

البیت یعنی کعبه. خانه ای را خانه می‌گویند که چهار دیواری باشد؛ از هر مصالحی سنگ و چوب و غیره.

الف و لام بیت عهد است. مثابت و نقطه ثواب و نقطه امن برای مردم قرار دادیم. این جایگاهی است که هم امنیت دارد و هم ثواب در آن هست.

5- جایگاه مقام ابراهیم

و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی؛ شما مقام ابراهیم را مصلی قرار دهید. مقام ابراهیم 12-13 متر از بیت فاصله دارد. جایی که رد پای مبارک حضرت ابراهیم علیه السلام روی آن هست که مردم را به حج دعوت کردند. نماز طواف را باید پشت مقام ابراهیم اقامه کرد.

6- امر به تطهیر برای چهار گروه

و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل؛ ما دستور به جناب ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام دادیم که خانه را برای طائفین یعنی اهل طواف و کسانی که در خانه حضور دارند، پاک گردانید. چه معتکف اصطلاحی چه حاضران در مسجد. عاکف اعم است. خانه را پاک و تطهیر کنید و برای کسانی که راکع و ساجد هستند یعنی نمازگزاران. برای چهار گروه: اهل طواف، اهل اعتکاف و کسانی که راکع و ساجد هستند؛ یعنی نماز می‌خوانند.

7- امنیت خانه خدا

نکته دیگر امنیت خانه خدا است. در احکام خانه خدا هست که اگر مجرم به خانه خدا رفت، آنجا مجازات نمی‌شود؛ باید به او سخت گرفته شود و آب و غذا داده ‌نشود تا بیرون بیاید. ولی استثنا دارد که اگر مجرمی حرمت کعبه را خواست از بین ببرد، مجازات می‌شود.

8- دلیل نام گزاری مقام ابراهیم علیه السلام

    1. وقتی حضرت ابراهیم علیه السلام دیوارهای خانه کعبه را بالا می‌بردند، پا روی این سنگ می‌گذاشتند.

    2. حضرت ابراهیم علیه السلام در سفر دوم که به بیت الله رفتند و حضرت اسماعیل علیه السلام به استقبال رفتند، حضرت ابراهیم موقع پیاده شدن از مرکب پا روی این سنگ گذاشتند و به اعجاز اثر روی سنگ به جا ماند.

    3. این قدر این سنگ بالا آمد که مساوی کوه ابوقبیس شد و حضرت ابراهیم بر روی آن می ایستاد تا اعلام حج به آن سوی کوه نماید. بنابراین آثار قدم روی سنگ باقی ماند.