درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره آیه 124) /احتمالات در معنای کلمه امام

﴿وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾[1]

1- احتمالات در معنای کلمه امام

    1. امام به معنای نبوت است. نبی هم رهبر سیاسی و اجتماعی و محل مراجعه مردم است.

    2. رهبری خاص

    3. به معنای برگزیدن

    4. به معنای آغاز یک موهبت؛ اینکه نبی بودی، صاحب شریعت هم شدی. از عبودیت آغاز می‌کند و به مقام نبوت و خلّت می‌رسد و خلیل الله می‌شود.

این امامت بعد از مقام عبودیت و نبوت و خلت است. آزمایش‌ها را پشت سر گذاشت و همین‌ها کلمات الهی است. کلمه‌ای مقدمه کلمه دیگری است. کلمه وعاء دریافت‌های الهی است.

اماماً، مقام است. تا مرحله‌ای اکتسابی بود ولی در نهایت انتخابی است. انتخاب خدایی نه انتخاب مردمی. امامتی که به حضرت ابراهیم علیه السلام داده شد، پایان نپذیرفت، هست که هست. نبوت منقطع می‌شود ولی امامت منقطع نمی‌شود.

دو تا قال مطرح است. یکی گفتمان خداوند است و دیگری حضرت ابراهیم علیه السلام. این آیه گفتمانی است. خود آیه کلمه‌ای از کلمات است. با این کلمه حرکت کنیم. این کلمه را در خود محقق کنیم. وجود ما محقَّق آن شود.

2- سؤال در این آیه حقیقی است

قال و من ذریتی؛ حضرت ابراهیم علیه السلام نمی‌دانستند کدام فرزند خلف است و کدام نا خلف؟ اگر اراده می‌کرد می‌دانست. علم معصوم هم دارای مراتب است ولی سؤال استفهامی نیست. درخواست است. عطیه را فهمید که مقام امامت خاص است و کلمة الله و اتمام کلمة الله است. خدا کلمات را تمام کرد.

ما عرضمان این است که هر قسمت آیه پیش‌نیاز برای قسمت بعدی است. فاتمهن پیش‌نیاز انی جاعلک للناس اماما است. در درخواست حضرت ابراهیم علیه السلام خداوند نه نافی مطلق است و نه اثبات کننده مطلق، بلکه اثبات مشروط است. استعداد افراد را در نظر گرفتند.

عهد من به ظالمین نمی‌رسد. یعنی امامت عهد الله است. ما باید دست به دست عهد الهی بدهیم. عهد الله را باید در دست بگیریم. نه اینکه در ذهن باشد و در آن تصرف کنیم. کسانی که امامت را تبدیل به خلافت کردند، عهد الله را رعایت نکردند. عهد الله را عهد امت کردند. این بیعت مردمی نیست، بیعت با مردم است.

3- لام در للناس دال بر جعل است

جالب اینجا است نگفت انی جاعلک علی الناس اماما. کلمه علی نیامد کلمه لام آمد. از این عبارت استفاده می‌کنیم سلطنت نیست. سلطنت تسلط بر افراد است. لام جعل برای مردم است. یعنی از مردم جدا نیستی. هر کسی بخواهد رهبر باشد اگر از مردم جدا شد انی جاعلک للناس اماما شاملش نمی‌شود. بله، اگر ذریه از ظالمین بودند باید جدا شد. ولایت و امامت عهد الهی است. اینجا هم عنایت دارید که اماما مفعول دوم است. به معنای حال یا استقبال است. جعلش در گذشته شاید بوده ولی ادامه‌اش فوق زمان است و در کل است.