درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه 124) /مصداق کلمات و احتمال در اتمام کلمات

﴿وَإِذِ ابْتَلَىٰ إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي ۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾[1]

جناب ابراهیم علیه السلام به کلماتی ابتلاء و امتحان شد. کلمات، مورد ابتلای جناب ابراهیم علیه السلام است.

1- مصداق کلمات

مصداق این کلمات چه بود؟

    1. سنت‌هایی که به جناب ابراهیم علیه السلام داده شد؛ طهارت و تطهیر و تزکیه. برای نهادینه کردن امر تطهیر؛ چه تطهیر بیت و نفوس و چه اجسام و ابدان زحمت زیادی کشیدند. بنابراین امتحان به مکارم و محاسن اخلاقی و مسائل معرفتی و دیگر خصلت‌های پسندیده، یک احتمال است.

    2. احتمال دیگر اینکه موضوع امتحان به کلمات، امامت باشد، که از مواد سخت امتحان است. کسی که در امامت باشد موضوع امتحان او چیست؟ ابتلای امامت به شهادت کلیه و معرفت کلیه است. کلمه در کلمه. در تعبیر آیه شریفه دارد که جناب ابراهیم علیه السلام به کلمات آزمایش شد که اینها برای ایشان اتمام شد. اتمام در اجزاء است. وقتی چیزی چند جزء دارد و مرکب است و اجزاء به هم پیوستگی می‌یابد، عرب می‌گوید تمام. این اجزاء به هم پیوسته هستند. بحث نبوت و رسالت و امامت.

2- اتمام کلمات توسط چه کسی بود؟

دو احتمال وجود دارد:

    1. اگر به لحاظ سیر و سلوکی باشد؛ که کلمات به ایشان معرفی شد و الگو قرار داد و پیوسته پیش برد، اتمهن یعنی جناب ابراهیم علیه السلام .

    2. ولی اگر به لحاظ حقیقت صدور کلمات باشد، فاتمهن یعنی خداوند اینها را تمام کرد. اوراق و مواد امتحانی را در کنکور تقسیم می‌کنند. عرض ما این است که با توجه به عنوان اذ ابتلی ابراهیم ربُّه، این فأتمهنّ به حضرت حق بخورد بهتر است. ابتلا هم از خداوند است. خداوند است که این آزمون را قرار داده است. خداوند کلمات را تمام کرد برای ایشان. فأتمهنّ اتمام باری تعالی به لحاظ اتمام حضرت ابراهیم علیه السلام است. اتمام از سوی باری تعالی بعد از اتمام حضرت ابراهیم علیه السلام بود.

3- ابتلاء، مقدمه و امامت نتیجه ابتلاء است

قال انی جاعلک للناس اماما؛ ابتلا و اتمام کلمات پیش‌نیاز برای امامت است. یک مرحله سنگین‌تر از مرحله ابتلا است. ابتلا مقدمه امامت است و امامت نتیجه ابتلائات است.

اتمام گاهی به معنای امتثال و گاهی هم اکمال و اتمام امامت است. آیات بعدی اتمام را توضیح می‌دهد. انی جاعلک للناس اماما، کار حضرت حق است.

حضرت ابراهیم علیه السلام آغاز گر امامت است. آغازگر امامت هم باید تا مرحله شهادت پیش برود. مشکلاتی را ببیند. مرحله علم الیقین و حق الیقین و عین الیقین را بپیماید. اتمام کلمات نهایت ندارد. بی‌نهایت در بی‌نهایت است.

جناب ابراهیم علیه السلام گفتند و من ذریتی؟ این امامت به ذریه من هم داده می‌شود؟ فرمود عهد الله است. این حیطه الهی است. حتی مشروعیت را به مقبولیت متصل کنند. ولایت حق الله است نباید دست مردم باشد. در حیطه تصمیم‌گیری الهی است. انتصاب خدا است و انتخاب او. خدا پشتوانه مردم است.

4- مراد از ظلم در آیه

ظلم یعنی کسانی نفهمند که این عهد الهی است. باید بدانیم که امامت عهد الله و کلمة الله است و ﴿كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا﴾.[2]