درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: فقه معاصر/فقه رمز ارز /موضوع شناسی

در خصوص بحث مربوط به رمز ارز در تعریف بیت کوین بیان شد سه احتمال قابل طرح است:

بعد از آن که تعریف بیت کوین در دو مرجع یکی در وب سایت بیت کوین و یکی در مجله آکسفورد مطرح شد در مقام تحلیل فته شد که سه احتمال در خصوص بیت کوین قابل طرح است :

احتمال اول :

این است که بگوییم بیت کوین نقش پول فیزیکی و اسناد خارجی را داشته باشد. و همان طوری که اسناد و پول حاکی از یک پشتوانه ی مالی هستند تعداد واحد استخراجی بیت کوین هم حاکی از یک پشتوانه ی مالی باشد ، طوری که در فضای فیزیکی جهت انجام مبادلات مالی این اسناد و یا پول نقل و انتقال پیدا می کند و همین اموال و کالاهای خارجی می تواند با مبادله ی واحد های استخراجی بیت کوین صورت بگیرد. یعنی واحدی استخراج شده به فرد داده شود و در مقابل آن کالایی گرفته شود.

احتمال دوم :

این است که بگوییم بیت کوین اساسا خودش کالا است . یک کالایی در فضای دیجیتالی که ارزشمند است و مالیت دارد و مثل کالاهای فیزیکی می باشد و تنها تفاوت آن در دیجیتالی بودن آن است.

رد بر دو احتمال

هر دو احتمال در جلسه ی پیشین رد شد به اینکه واقعیت بیت کوین که ترکیبی از یک سری رمزهای ترکیبی اعداد ریاضی است، نه خودشان کالا هستند و ارزش مالی دارند و نه حاکی از یک کالا و یک مال می توانند باشند.

لذا در ادامه بحث به این نتیجه رسیدیم که بیت کوین عبارت است از رمزی که در بلک چین استخراج شده است مربوط به فضای دیجیتالی که این رمز در حقیقت ترکیبی از اعداد و ارقام با فرمول های خاص ریاضی است . لذا علی التحقیق بیت کوین با تعریفی که از آن صورت گرفته است یزی جز یک رمز نیست. و اینکه در وب سایت بیت کوین و نیز مجله آکسفورد از این رمز به رمز ارز یاد شده است و آن را ارز دیجیتالی معرفی کرده اند ، به نظر می رسد یک تعبیری در جهت گمراه کردن اشخاص برای نمایش این رمز به عنوان پولی که دارای پشتوانه باشد.

سوال

در اینجا سوالی که ممکن است مطرح شود این است که آیا در تشخیص حکم شرعیِ معامله با رمز ارز، تفاوتی وجود دارد در اینکه مثل بیت کوین -که معروف ترین و رایج ترین رمز ارز موجود می باشد- نقشی مثل پول داشته باشد یا نقشی مثل کالا داشته باشد یا نقشی به عنوان نه پول و نه کالا بلکه مجرد یک رمز داشته باشد؟ آیا در تشخیص حکم شرعیِ معامله با این بیت کوین، تعیین اینکه پول باشد یا کالا باشد یا هیچ کدام از این ها نباشد تأثیر گذار است؟

جواب

بله شکی نیست در این نکته در تشخیص حکم معامله با بیت کوین تأثیر بسیار جدی دارد . گر بگوییم بیت کوین حاکی از کالا می باشد و نقش پول فیزیکی را دارد نتیجه آن این خواهد شد که استخراج بیت کوین در بلک چین به مانند خلق پول ، ضرب سکه و امثال آن است یعنی تا قبل از اختراع بیت کوین چیزی که حاکی از یک مال و کالا باشد وجود ندارد و به مجرد اختراع می شود خلق پول ، ضرب سکه. و اینجا است که وقتی استخراج بیت کوین نقش ضرب سکه و خلق پول را داشته باشد از لحاظ حقوقی این سوال مطرح می شود که آیا هر کسی حق خلق پول را دارد یا این از حقوق خاصه ی دولت و حاکمیت است و به تعبیری آیا همانطوری که اکثر فقهای اهل سنت معتقد هستند خلق این پول و استخراج این بیت کوین اختصاصی به حاکمیت و دولت ندارد؟ یا اینکه این از مختصات حاکمیت است؟ چنانچه بعضی دیگر از اندیشمندان فقهی اهل سنت هم تصریح دارند کسی غیر از دولت و حاکمیت که نظام جامعه را به عهده دارند حق ضرب سکه و خلق پول را ندارد و در نتیجه حق استخراج بیت کوین را ندارد.

و اما اگر بیت کوین کالا شناخته شود شکی نیست در اینکه ایجاد یک کالا یا اختراع شیئ چه در فضای فیزیکی و چه در فضای مجازی از حقوق عامه انسان هاست و اختصاصی به حاکمیت ندارد. و علاوه بر اینکه این کالا می تواند مالیت داشته باشد و رغبت مردم به آن کالا رغبت صحیح عقلایی شناخته شود و مبادله ی این کالا با سایر کالاها هیچ تفاوتی نداشته باشد.

و اما اگر هیچ کدام از این دو نبود یعنی نه پول بود و نه کالا بلکه مجرد یک رمزی بود که نزد مستخرج آن شناخته می شود در این صورت این مباحث که مطرح نمی شود هیچ ، بلکه مالیت آن زیر سوال می‌رود و بلکه عدم مالیت آن اثبات می شود. چون مردم برای یک رمز بما انه رمز اگر متوجه بشوند رغبتی به اعطا پول فی نفسه پیدا نمی کنند.

لذا این تفاوت کاملا در احکام شرعی کاملا تاثیر گذار است و بر اساس نتیجه ای که گرفته شد بیت کوین ارز نیست. و خصوصیات پول را ندارد کما اینکه بیت کوین کالا نیست و نمی شود از آن به عنوان یک دارایی نام برد.