درس رسائل محمدجواد تاکی
بخش1
99/07/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: احکام القطع/حجج /قطع حاصل از مقدمات عقلیه
سیر بحث شیخ انصاریگام اول(اختلاف با اخباریون): ملاک حجیت چیست: «عقل» یا «قطع»اخباریون با نگاه سوم شخص قطع را بررسی می‌کنند. در این نگاه به آنچه در نفس قاطع می‌گذرد کاری ندارند و صرفاً از بیرون به قطعِ عقلی و احتمال مصادفت آن با واقع نگاه می‌کنند. در نتیجه قائل به عدم حجیت قطعِ عقلی می‌شوند.موضوع بحث اخباریون «عقل» است نه «قطع». چه بسیار انسان در محیط شریعت با عقل قطع پیدا می‌کند ولی بعداً می‌بیند که خطا کرده‌است. اخباریون زاویه نگاهشان به قطع از زاویه دید شخص ثالث است، نه از زاویه نگاه قاط در واقع اخباریون می‌گویند وقتی عقل احتمال خطا داشت اصلاً نمی‌توان به عنوان منبع آن را به میدان شریعت آورد.اخباری دارد به مسئله «معرفت‌شناسانه» نگاه می‌کند: عقل در محیط شریعت همه جوانب شریعت را نمی‌شناسد لذا ضریب خطای عقل در فضای شریعت بالا است. در نتیجه حتّی اگر عقل در این فضا به قطع هم برسد باز هم معتبر نیست.(منظور از «محیط شریعت»: فقه(تعبدیات) + اصول(طریق استنباط) + معارف)مشهور اصولیون با نگاه اول شخص قطع را بررسی می‌کنند. در این نگاه آنچه در نفس قاطع می‌گذرد دیده می‌شود لذا تفاوتی میان قطعِ عقلی و غیرعقلی از لحاظ قاطع وجود ندارد. در نتیجه قائل به حجیت قطع(از جمله قطع عقلی) می‌شوند.موضوع بحث اصولیون «قطع» است نه «عقل».اصولیون زاویه نگاهشان به قطع از زاویه دید قاطع است نه شخص ثالث. اصولی می‌گوید وقتی من به عنوان قاطع به قطع نگاه می‌کنم، قطع از هر جایی بدست بیاید حجیت دارد. در واقع این نگاه زاویه نگاه حقوقی است، بحث حقوقی موضوعش «عقل» نیست بلکه «قطع» است و فضای حقوقی خیلی به مناشئ کار ندارد.شیخ انصاری در دو نکته با اصولیون همراه است: ۱-نگاه صحیح در علم اصول نگاه اول شخصی به قطع است قطع منجّز است. در واقع شیخ می‌گوید که اخباریون یک اشکال جدّی دارند و آن اینکه از زاویه نگاه درستی وارد مسئله نشده‌اند.
گام دوم(اشتراک با اخباریون): تفکیک معذریت از منجزیت:
شیخ با تفکیک میان منجّزیت و معذریت، معتقد است که حجیت قطع فقط در مؤلفه منجّزیت محقق می‌شود، و ملاک معذریت، رسیدن به قطع نیست.اخباریون قطع عقلی را معذّر نمی‌دانند.مشهور اصولیون چون میان منجّزیت و معذریت تفکیک نمی‌کنند لذا قطع را هم معذر و هم منجز می‌دانند.شیخ انصاری با تفکیک میان منجزیت و معذریت، قطع را فقط منجز می‌داند. و معذریت را مرتبط با مناشئ قطع می‌داند، لذا در مورد قطع عقلی هم‌نظر با اخباریون می‌شود و عقل را فاقد معذریتِ همیشگی می‌داند. شیخ می‌گوید اینکه در بعضی جاها قطع معذّر نیست با اخباریون اشتراک دارم. یعنی شیخ کبرای اخباریون که قطع همیشه معذر نیست را قبول دارد.گام سوم(اختلاف با اخباریون): عدم معذریت عقل کلی است یا جزئی:
شیخ بعد از اینکه معذریتِ کلّی عقل را ردّ کرد، در معذریت جزئی عقل با اخباریون اختلاف دارد.اخباریون قطع عقلی را در هیچ بخشی از حیطه شریعت معتبر نمی‌دانند. اخباریون می‌گویند ورود عقل در بسیاری حیطه‌ها و بلکه تمام حیطه‌های شریعت ممنوع است، ولی شیخ می‌گوید حیطه‌ای که عقل در آن شأنیت حضور ندارد کوچک است. شیخ انصاری برای قطع عقلی در حیطه بزرگی از مسائل قائل به معذریت است و فقط حیطه کوچکی را از حوزه معذریت عقل استثناء می‌کند. در واقع شیخ با اخباریون در مسئله معذّریت اختلاف کبروی ندارد، بلکه اختلاف صغروی دارد.
