درس خارج اصول آیت الله سبحانی

موضوع: خاتمه ی اصول/مسائل علم اجمالی /مسائل علم اجمالي، مسائل بیست و هفتم، بیست و هشتم و بیست و نُهُم از مسائل علم إجمالي

در جلسات گذشته بیست و شش مسأله از مسائل علم إجمالي را مطرح نمودیم.

نکته:

۱‌. از مسأله ی بیست و ششم تا مسأله ی سی اُم بینشان یک نوع ارتباط وجود دارد که باید از هم تفکیک شوند.

۲. در مسأله ی بیست و ششم محور بحث این است که مکلّف یک رکعت را یقیناً ترک کرده ولی نمی داند این یک رکعت از نماز ظهر بوده یا از نماز عصر بوده‌.

مسأله ی بیست و هفتم از مسائل علم إجمالي:

در این مسأله علم إجمالي به ترک نیست. امّا مکلّف بعد این که از نماز فارغ شده و سلام نماز را داده، شک کرد که آیا این نماز ظهر و عصر را کامل و صحیح خوانده یا نماز اوّل را سه رکعت و نماز دوم را پنج رکعت خوانده.

چون بعد از سلام نماز چنین حالتی برای مکلّف ایجاد شده، نسبت به هر دو نماز قاعده ی فراغ جاری می شود.

مسأله ی بیست و هشتم از مسائل علم إجمالي:

این مسأله با مسأله ی بیست و هفتم تقریباً یکی می باشد و فقط فرقش با مسأله ی قبل در این است که این حالت شک برای مکلّف در قبل از سلام نماز حاصل می شود.

در این مسأله هر دو نماز قابل اصلاح است امّا با دو قاعده نه با قاعده ی واحد:

نماز ظهر با قاعده ی فراغ درست می شود.

نماز عصر با قاعده ی دوم یعنی قاعده ی "یأبْنَ على الأرْبع" در شک بین چهار و پنج درست می شود؛ یعنی مکلّف بناء را بر رکعت چهار بگذارد و اعتنایی به شک بین چهار و پنج نداشته باشد. این قاعده ی کلّی است که در شکوک آمده و مورد اعتماد است. و بعد سجده سَهْو بجا می آورد؛ زیرا احتمال دارد که این نمازها را عکس خوانده.

عین همین مطلب در مورد «عشاءین» نیز می آید. مکلّف نماز مغرب و عشاء را خوانده و قبل از سلام نماز احتمال می دهد نماز رکعات مغرب و عشاء را صحیح خوانده و ‌در همین حال احتمال می دهد مغرب را دو رکعت خوانده و عشاء را پنج رکعت خوانده. در اینجا هم حُکمش مانند نماز «ظهرین» است که در این مسأله بیلن نمودیم.

مسأله ی بیست و نُهُم از مسائل علم إجمالي:

این مسأله عکس مسأله ی قبل است. در اینجا مکلّف شک دارد که یا هر دو نماز را کامل و صحیح خوانده یا نماز اوّل را پنج رکعت و نماز دوم را سه رکعت خوانده.

در این مسأله نسبت به نماز ظهر (نماز اوّل)‌ قاعده ی فراغ جاری می شود.

امّا نسبت به نماز عصر امرش دائر است بین سه و چهار. در اینجا نمی توانیم بگوییم از شکوک معتبره است تا قاعده ی سوم یعنی «یأبْنَ على الأربع» در شک بین سه و چهار جاری شود. لذا نماز دوم قابل اصلاح نیست؛ زیرا این قاعده ی اخیر در جایی جاری می شود که صحّت نماز محتمل باشد. اینجا صحّت نماز محتمل نیست؛ زیرا اگر مکلّف نماز ظهر را چهار رکعت خوانده باشد، دیگر نیازی به این قانون نیست که بناء را بر چهار بگذارد و نماز احتیاط بخواند. لذا نسبت به نماز عصر، یک رکعت نماز احتیاط در اینجا لازم نیست. و اگر مکلّف نماز ظهرش پنج رکعت بوده که دیگر نماز ظهرش باطل است و بدون خواندن نماز ظهر، خواندن نماز عصر معنایی ندارد.

عجیب این است که مرحوم سیّد یزدی (ره) در متن در مورد این مسأله می فرماید هر دو نماز باطل است!

امّا به نظر ما نماز اوّل با جریان قاعده ی فراغ صحیح است.

بعد مرحوم سیّد یزدی (ره) در ادامه می فرماید: می توان از نماز عصری که عرض شد باطل است، به نوعی می توان در مورد ظهر استفاده کرد؛ زیرا نماز ظهر با قاعده ی فراغ صحیح شد‌. عین همین مسأله در «عشاءین» هم می آید. با این فرق در ما نحن فیه مکلّف یک رکعت احتیاطاً را باید اضافه کند امّا در «عشاءین» اضافه کردن یک رکعت لازم نیست.