درس خارج فقه آيتالله سیدموسی شبیریزنجانی
كتاب الصوم
88/10/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: شرائط صحت روزه/شرطیت عقل/ بررسی شرط دوم/ عقل/ بررسی حکم روزه مجنون(تکمیل)/ حکم روزه سکران(مست)
بررسی شرط دوم: عقل- بررسی حکم روزه مجنون(تکمیل)- حکم روزه سکران(مست)
بحث در شرائط صحت صوم بود. در این جلسه، استاد دام ظله، بحث شرطیت عقل را پی میگیرند.
بررسـی حکم روزه مجنون (تکمیل)
عرض شد که میتوانیم بگوئیم که ادله با نظر مرحوم شیخ طوسی در خلاف[1] و مبسوط[2] مساعد است که ایشان میفرماید روزه مجنونی که قبل از جنون نیت روزه کند، صحیح است و در خلاف دعوای اجماع نیز دارد، منتها درست معلوم نیست مراد مرحوم شیخ چیست و مساعد بودن ادله با نظر مرحوم شیخ بنابر این است که مراد دیوانهای باشد که متوجه است که ماه مبارک رمضان است و روزه در آن محبوب حق تعالی است و به قصد تقرب به درگاه احدیت آن را انجام میدهد، شارع تکلیف الزامی را از این مرحله درک برداشته، اگر در اثناء رها کند، معصیت نکرده و اگر رها نکرده، به نظر مختار این کافی است و دلیلی بر بطلان نداریم.
مطلب دیگری که مرحوم آقای حکیم[3] و مرحوم آقای خوئی[4] دارند و در ذهنم هست که مرحوم حاج آقا رضا[5] شبیه به این را دارد، البته عین این نیست اما تعبیری است که ممکن است همه از باب واحد
باشد، و آن این است که باب تروک خصوصیتی دارد که افعال ندارد، حاج آقا رضا گویا عام میگوید و مرحوم آقای حکیم این ادعا را در خصوص ماه مبارک رمضان دارد که روزه از قبیل عبادات است اما این روزه که از قبیل عبادات است با عبادات وجودیه فرق وجود دارد، قصد قربت و نیتی که در باب صوم معتبر است، میگویند عبادیت آن فاعلی است و فعلی نیست، این را در کلام قدماء نیز دیدهام، دلیلی آورده که مرحوم آقای حکیم به ملاحظه آن این مطلب را قائل است.
نیت به معنای اراده باید در امور اختیاری باشد که فعل یا ترک را اختیار کند، متروکات صوم که رعایت میشود و اگر با نیت باشد، صوم صحیح است، لازم نیست این ترکها اختیاری باشد، چه بسا بسیاری از اموری که باید اجتناب شود، اصلاً در دسترس اشخاص نیست و تحت اختیار آنها نیست و روزه آنها صحیح است، صحیح بودن روزه به دلیل حسن فاعلی است که حالتی برای اشخاص هست که ممتثل هستند، اگر امکان انجام این محرمات فراهم شود، رادع الهی هست که مانع از انجام آنها شود، این معیار است، این در کلمات قدماء که شاید مرحوم شیخ در مبسوط است،[6] آمده که استدلال میکند اینجا حکم النیه است، نیت یا حقیقی و یا حکمی است و حکمی را توضیح میدهد که به این اعتبار است، یعنی مانند حکم مختار است که خارجاً تصمیم میگیرد، اینها اینطور میگویند.
ولی به نظر میرسد که این مطلب به صوم اختصاص ندارد، فی الجمله و شاید همه عبادات وجودیه نیز اینگونه باشد، در حج کسی بالاضطرار در میقات یا منی مانده اما به دلیل اینکه شخص مطیع و ممتثلی است، اگر قادر بود، برای اعمال دیگر بیرون میرفت، همین کفایت میکند، شاید در غالب اعمالی که قصد قربت لازم است، حسن فاعلی کفایت میکند، اگر مطلوب شارع منهای نیت بالضروره حاصل شده باشد، اگر حسن فاعلی باشد و توجه به ماه مبارک داشته باشد، و لو اراده نیست و تروک مقدور نیست، کفایت میکند.
(سؤال و پاسخ استاد دام ظله): این را من ندیدم، این را کجا دارد؟ جزاه الله خیرا، در یک جا ظاهر کلام ایشان این بود که خصوصیتی در اینجا هست و من میخواستم بگویم که اینطور نیست و در بسیاری از عبادات دیگر نیز همینطور است، حالا ایشان نیز که این را دارد، خیلی بهتر است.
حکم روزه سکران(مست)
مسئله سکر نیز همینطور است و بحث مهمی نیست، اگر نیت کند و بعد سکر پیدا کند، در حالت سکر نیت خلاف و عدول مضر است، اما اگر در حال سکر متوجه باشد که روزه مطلوب شارع است، کفایت میکند.