درس خارج فقه آيت‌الله سیدموسی شبیری‌زنجانی

«زكاة الفطرة‌ و هي واجبة إجماعا من المسلمين- و من فوائدها أنها تدفع الموت في تلك السنة عمن أديت عنه.»

بسیاری از شیعیان و همه علماء به پرداخت هر ساله زکات فطره ملتزمند آیا بر اساس فایده ای که در این عبارت گفته شده است آنها مخلدند و نمی میرند؟

اگر این روایت در مقام بیان آثار و فواید فعلی باشد اشکال می شود که هر کسی زکات فطره پرداخت می کند باید مخلد باشد اما اگر در مقام بیان مقتضی است که به خاطر سایر افعال افراد، اثر رفع می شود و یا در برابر تاثیر مقتضی مانعی ایجاد می کند.

و منها أنها توجب قبول الصوم‌ فعن الصادق ع أنه قال لوكيله اذهب فأعط من عيالنا الفطرة أجمعهم و لا تدع منهم أحدا فإنك إن تركت منهم أحدا تخوفت عليه الفوت قلت و ما الفوت قال ع الموت‌

این روایت خلاف آن چیزی است که سید بیان کرده است. چون سید گفت کسی که زکات فطره بدهد در آن سال نمی میرد اما این روایت می گوید اگر کسی فطره ندهد خوف مرگ دارد. پس ندادن مقتضی علت برای مرگ است نه اینکه ادای زکات علت برای حیات و عدم مرگ باشد و این دو مطلب در کلام سید خلط شده است. روایت در مقام تهدید است که اگر کسی زکات فطره را ندهد مقتضی مرگ در حق او محقق می شود.

سید این طور فهمیده است که موت از ناحیه علل خودش مراد است و لذا معنای روایت این است که کسی که زکات فطره پرداخت نکند احتمال تحقق مرگ از علل خودش برای او به وجود می آید نه اینکه از ناحیه عدم پرداخت زکات فطره احتمال مرگ محقق می شود.

نکته دیگر اینکه در روایت مقدار کر به هزار و دویست رطل تحدید شده است و در برخی روایات دیگر مساحت به وجب ذکر شده است که مشهور چهل و سه وجب دانسته اند اما قول به بیست و هفت وجب و سی و شش وجب هم بیان شده است.

گفته شده است هزار و دویست رطل با مساحت چهل و سه وجب تطبیق نمی کند.

حدود هفتاد سال پیش که من نجف بودم به آقای حاج آقا رضا صدر چیزی در همین مورد نوشتم و ایشان این اواخر که آمده بودند گفتند نوشته شما هنوز هم هست. آنچه به ذهن من آمده بود این بود که اگر چه مراد از وجب، وجب متعارف است مثل قدم و ... اما خود متعارف قابل تشکیک است و البته به این مورد هم اختصاص ندارد. خوشگلی و زشتی، خوش استعداد و بد استعداد و ... همه قابل تشکیکند.

در خیلی موارد هست که کسی سوال پرسیده که در منزل ما وضعیت آب چطور است و ما هم به آب احتیاج داریم و ... و حضرت می فرمایند این مقدار وجب کفایت می کند. این افراد معمولا آن را بر وجب خودشان تطبیق می کنند. بله افرادی مثل زراره که قصد بررسی و تعیین فقهی و در حقیقت بحث فرضی از مساحت دارند میزان را خودشان قرار نمی دهند اما کسانی که از محل ابتلای خودشان سوال کرده اند جواب حضرت را بر وجوب خودشان منطبق می کنند به این عبارت که انطباق با وجب شخص بعید نیست و متعارف است که جواب را بر اساس آنچه محل ابتلای خود سائل است بیان کنند.

من از افواه شنیدم که سردار کابلی (البته رساله ای هم در این زمینه دارد که من آن را ندیده ام) از یک طرف معتقد بوده که نظر مشهور در مساحت کرّ (چهل و سه وجب) درست است و از طرف دیگر دیده این مساحت با هزار و دویست رطل تطبیق نمی کند و از طرف سوم معصوم هم متناقض صحبت نمی کند. توسل می کند و در خواب به او گفته می شود که فردا مشکل شما حل می شود. فردا یک حفار نزد ایشان می آید که از درهم های دوره قدیم داشته است و ایشان برخی از درهم هایی که در زمان صدور این روایات بوده است را وزن می کند و می بیند بر اساس آن، مساحت چهل و سه وجب با وزن هزار و دویست رطل کاملا منطبق است و بعد هم رساله ای در این مورد نوشته است که در آن مقداری که تعیین کرده است بیش از مقدار رایج است. صاع را معادل ششصد و چهارده مثقال و ربع مثقال (احتمالا) دانسته است ولی همه رساله ها بر اساس آنچه در عروه نوشته شده است فتاوا را تنظیم کرده اند. از کسی شنیدم که اصل این تعیین هم از مرحوم مجلسی است. ولی صحیح این است که مقدار این اوزان بیش از آن است.

از آقای خویی عجیب است که ایشان وجب خودش را معیار قرار داده و می گوید ما این را باها تجربه و امتحان کرده ایم.

بر این اساس ما در فطریه با نظر دیگران مخالفیم و آنها یک صاع را ششصد و چهارده مثقال و ربع مثقال قرار داده اند و ما بیشتر از این چون ما هر مد را 900 گرم می دانیم که یک صاع می شود 3600 گرم.

به طور کلی این مورد کم اتفاق می افتد و شارع هم خواسته است موارد کمی باشد که آبروی اشخاص برود.