موضوع: برزخ

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

در ارتباط با مسائل اعتقادی قرآن کریم آخرین بحثی که مطرح شد مسأله برزخ بود در ارتباط با مسأله برزخ بسیاری از مسائل به تدریج گفته شد مسأله اخیری که بنا شد مطرح بشود و در جلسه قبل به آن اشاره‌ای شد مسأله اشراط ساعت است اشراط ساعت به معنای علامت‌هایی که آن علامت ها مقدمه تحقق قیامت و جریان حشر و نشر است علائمی که نشان دهنده این است که این جهان به پایان می‌رسد و عالم بعد ابتدا می‌شود اشراط شرط به معنای علامت است معمولا به شرط هم شرط گفته می‌شود شرط شرط فلان کار این چنین است یعنی علامتی که در ارتباط با آن کار هست این است شرط آن این است که این چنین بشود یعنی علامت آن این است که تا این کار تحقق بخواهد پیدا کند اشراط ساعت یعنی علامت های زمینه بروز قیامت این اشراط ساعت که در این آیه شریفه به آن اشاره شده ^فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنَّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ%[2] سوره حضرت محمد آیه هجدهم.

محتوای آیه شریفه این است بعد از اینکه تذکراتی در آیات قبل مطرح شده است و برای عموم راهنمایی و آنچه حق است ابلاغ شده است آن وقت آنهایی که به حق می پیوندند و می پذیرند حق را که حساب شان مشخص است و روشن نتیجه آن رستگاری است ولی آنهایی که حق را نپذیرفتند جز این است که اینها منتظر هستند که خود قیامت برسد تا اینکه با دیدن قیامت یقین کند حق چی هست ولی آن وقت که چنین وضعیتی رخ بدهد دیگر ایمان شان قابل قبول نیست ^فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ% آیا غیر از این است که اینها منتظر هستند به حرف حق و مطالب حق که گوش ندادند قبول نکردند منتظر هستند که ساعت تحقق پیدا کند تا با تحقق ساعت بفهمند که چه خبر است ^فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ% قیامت ^أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً% ناگهان به سراغ آنها بیاید ^فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها% اشراط ساعت تحقق پیدا می‌کند ^فَأَنَّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ% کی اینها هنگامی که آن اشراط ساعت تحقق پیدا کند بتوانند به خود بیایند فرصت به خود آمدن نیست و به خود آمدن‌شان هم مورد قبول نیست ^إِذا جاءَتْهُمْ ذِكْراهُمْ% که عرض شد آیه هجدهم از سوره مربوط به پیامبر گرامی مان به نام حضرت.

این اشراط ساعت چیزهای زیادی است به گونه های مختلفی است از جمله آنها جریان یأجوج و مأجوج است آن قومی که وضعیت بسیار عجیبی برای آنها گفته شده از نظر قد و قیافه و قدرت که اینها وقتی بیایند چه می‌شود که خودش یک داستان مفصل و وضعیت فوق العاده‌ای است که مطرح شده است در مدارک روایی به تفصیل و در قرآن کریم هم به اجمال اشاره شده مسأله یأجوج و مأجوج از اشراط ساعت از علامت های قیامت است.

و مسأله دابه الارض که باز در قرآن کریم اشاره ای شده در ارتباط با دابه الارض که از آیات مهمه الهی است که در ارتباط با این دابه الارض هم باز مسائل مهمه‌ای مطرح شده است در مدارک وحیانی که فعلا ورود در این اشراط و علامت‌ها نمی‌کنیم.

از علائم و اشراط ساعت است دخان یعنی دودی فرا می‌گیرد فضا را که این دود در ارتباط با اهل ایمان وسیله رحمت و در ارتباط با کفار وسیله گرفتاری است و ابتلاء و ناراحتی این هم در خود قرآن اشاره شده است مسأله دخان اینها از اشراط ساعت است.

مسأله نفخ صور از اشراط ساعت است دمیدن در صور اسرافیل و نفخ صور که دو نفخ است یا سه نفخ است که هر دو گفته شده دو که به طور معمول گفته شده بعضی سه نفخ گفتند نفخ صور هم در قرآن کریم اشاره شده ولی در ارتباط با یأجوج و مأجوج و دابه الارض و دخان و نفخ صور به تفصیل و مطالبی که خیلی غیر معمول است در ارتباط با اینها گفته شده که سنگین است بر اذهان.

و در دو کتابی که در مراجعات به نظر رسید که از بقیه کتبی که برخورد شد به تفصیل بیشتری بیان کردند یکی کفایه الموحدین است در جلد هفتم کفایه الموحدین حدود صفحه پنجاه به بعد به تفصیل آیات مربوط به قیامت و علامتهای مربوط به قیامت مطرح شده و با تفصیل هم مطرح شده و همچنین در جلد ششم کتاب شریف بحار الانوار آن جا هم اواخر کتاب بیان شده و باز از اشراط ساعت است تزلزل ارکان سماوات و ارض این هم از اشراط ساعت است یعنی به هم پاشیده شدن و به هم ریختن نظم و نظام و وضعیت موجود همه اینها از هم پاشیده می‌شود به هم ریخته می‌شود که به صورتهای مختلف در قرآن کریم به این مسأله توجه داده شده و در همین کتاب کفایه الموحدینی که عرض کردم نیز نسبت به همین مسأله آیاتی را متذکر شده که آیاتت بسیار آیه های روشنی است و فراوان.

آن وقت در ارتباط با این تزلزل ارکان سماء و ارض و از هم فرو ریختن نظم و نظام این عالم آیات بسیاری است که بعضی از آنها به عرض شما می‌رسد ^يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظيمٌ% سوره مبارکه حج همان آیه اول سوره حج که در حدیثی دارد که وقتی این آیه شریفه نازل شد شب بود و از جنک بنی المصطلق پیامبر گرامی بر می‌گشتند وقتی این آیات نازل شد ^يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظيمٌ يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النَّاسَ سُكارى‌ وَ ما هُمْ بِسُكارى‌ وَ لكِنَّ عَذابَ اللهِ شَديدٌ%[3] نوشتند که در آن شب که از جنگ برمی‌گشتند و وقت استراحت و جای استراحت بود هم از جنگ برگشتند و هم شب شده است پس آن برنامه های سنگین خیمه ای سر پا نشد وقتی این آیات را شنیدند ^يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا% کذا که خواندم خیمه ای سر پا نشد برای استراحت همه به استغفار و دعا و توجه به خداوند متوجه بودند و مشغول بودند و آن کس که از همه بیشتر به راز و نیاز با پروردگار اشتغال ورزید شخص وجود مقدس پیامبر اکرم بود خوب آیه هم عجیب است ^يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظيمٌ%.

بعضی از تفاسیر یک توضیحاتی دادند خیلی لطیف به نظر می‌رسد از جمله در همین قسمت اول شیء عظیم اینکه گاهی یک کسی آدم معمولی نسبت به یک جریانی می‌گوید این جریان عظیم بود داستان عظیم بود گاهی یک فرد حادثه دیده در گرفتاری ها و فتنه‌ها و شدائد و جریان های مشکل و دشوار بزرگ شده او می‌گوید این حادثه خیلی مهم بود آن وقت همین طور حساب کنید خداوند متعالی که کل دنیا و آنچه در دنیا است می‌فرماید ^مَتاعٌ قَليلٌ%[4] متاع قلیل است دنیا و آنچه در دنیا است خدایی که دنیا و آنچه در دنیا است می‌فرماید ^مَتاعٌ قَليلٌ% این ذات مقدس حضرت حق می‌فرماید که زلزله قیامت شیء است عظیم ^إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْ‌ءٌ عَظيمٌ% آن‌وقت بعد از آن هم ^يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ% مادری که بچه شیرخوار دارد حادثه که رخ بدهد وضع حادثه این است که از بچه اش فراموش می‌کند از بچه اش یادش می‌رود مردم گویی مست هستند ولی مستی نیست شدت گرفتاری آن چنان از هوش‌شان برده است و وضع‌شان را عوض کرده است که خیلی نکته لطیفی هم باز در همین آیه شریفه حالا به ذهنم زد رد نشوم که مرضعه یک نکته لطیفی بعضی از مفسرین گفته اند و آن اینکه تاء مرضعه چه تائی است؟ صفتهایی که مختص به زنها است احتیاج به تاء تأنیث ندارد حامل دیگر حامله لازم نیست مرضع شیر دادن از صفات مختص به زن است دیگر مرضعه لازم نیست حائض دیگر حائضه لازم نیست در این صفات مختص به زنان اگر تاء بیاید باید در آن یک نکته ای باشد اگر افراد فصیح و بلیغ استعمال کنند اینجا چه تائی است که مرضعه آمده؟ آن وقت این جور گفته می‌شود که یکی از اقسام تاء تاء تلبس است تلبس به آن صفت گاهی است که مادری بچه دارد بچه اش در گهواره است حادثه ای رخ می‌دهد از بچه میان گهواره اش فراموش می‌کند خب معلوم می‌شود حادثه مهم است گاهی نه متلبس است به شیر دادن دارد شیر می‌دهد یعنی بچه در بغل او است مشغول شیر خوردن است آن قدر حادثه شدید است که از بچه میان بغلش مشغول شیر خوردن یادش می‌رود تاء تلبس یعنی پس شدت بسیار بسیار فوق العاده است.

پس جریان قیامت این چنین است که زلزله‌ای در کار است به این صورت و قال تعالی ^إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها%[5] پس زمین هم وضعش به هم می‌ریزد ^يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ واجِفَةٌ أَبْصارُها خاشِعَةٌ%[6] که این هم سوره نازعات است آیه شش تا نه باز ^يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ% باز زلزله‌ای در ارکان زمین رخ می‌دهد.

و باز از آیات مربوطه ^وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ%[7] که در سوره مبارکه قارعه است ^وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ% مثل پشم های زده شده کوه ها این چنین به هم می‌ریزد از هم پاشیده می‌شود ^كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ% و نیز این چنین آمده که ^إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ%[8] این آیه شریفه و آیاتی از این قبیل که فراوان ^وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا%[9] ^يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ%[10] .

و امثال اینها که نتیجتا از اشراط ساعت یکی مسأله به هم ریختن نظام این عالم است که در آیات شریفه قرآن فراوان بسیار به صورتهای مختلف آمده است که از مسائل قطعی است که مشخص است این جریان که در نتیجه این یک تذکر از این آیات به خوبی استفاده می‌شود که پس این عالم انتهاء دارد این عالم به این صورتی که هست قدمت ندارد که بوده هست و همچنان هم خواهد بود که حالا شاید در بحثهای بعد اشاره بکنم که منظور از این جمله چیست این چنین است پس اشراط ساعت عبارت شد از این مسائل مهمه‌ای که فهرست این مسائل گفته شد و در ارتباط با مسأله اخیر که تزلزل ارکان سماء و ارض باشد فرو ریختن همه چیز خورشید نورش در هم پیچیده می‌شود آسمان ها پیچیده می‌شوند ستاره ها سقوط پیدا می‌کنند زمین متزلزل می‌شود آنچه در دل دارد بیرون می‌ریزد وضع این عالم به هم می خورد اینها می‌شود اشراط ساعت ان وقت قیامت تحقق پیدا می‌کند.