موضوع: برزخ

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

در ارتباط با مسائل اعتقادی قرآن کریم مسأله برزخ مطرح شد مسائل مختلفی در ارتباط با کلی مسأله برزخ که از هنگام مرگ است تا روز قیامت گفته شد آیات مربوطه روایات مربوطه مباحثی صحبت شد در ارتباط با مرگ هم مسائلی گفته شد و هنگام فوت و موت وضعیت چگونه است باز مسائلی به عرض رسید رسیدیم به اصل مسأله قبر؛ قبر معنی می‌شود به مدفن الانسان آن جایی که انسان دفن می‌شود به آن گفته می‌شود قبر حالا هر کجا که باشد و تعبیری که هست در لغت و کتب مربوط به نسبت به معنای لغوی آن یکی همین بود که عرض کردم المنجد تعبیرش همین است که «القبر مدفن الانسان»[2] در ارتباط با قبر هم به عنوان اینکه یکی از نعمتهایی است که خداوند متعال نقدیر کرده است در جهت سیر خلقی انسان که فرموده است (ثُمَ‌ أَماتَهُ‌ فَأَقْبَرَه‌)[3] سوره مبارکه عبس و آیه بیست و یک نعمتها که شمرده می‌شود خدا شما را خلق کرده است در مسیر خلقت چنین می‌شود چنان می‌شود تا اینکه (ثُمَ‌ أَماتَهُ‌ فَأَقْبَرَه‌) و قبر همان مرکز دفن است هر کجا که باشد.

در کتاب علل الشرایع حدیثی است که جناب فضل بن شاذان شنیده است از حضرت رضا عللی که در ارتباط با این مسأله است «انه سمعها» این علل را امر به دفن شدن را و اینکه انسان دفن بشود و در قبر نهاده شود «فِي عِلَلِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فَإِنْ قَالَ فَلِمَ أُمِرُوا بِدَفْنِ الْمَيِّتِ قِيلَ لِئَلَّا يَظْهَرَ النَّاسُ عَلَى‌ فَسَادِ جَسَدِهِ‌ وَ قُبْحِ‌ مَنْظَرِهِ‌ وَ تَغْيِيرِ رِيحِهِ وَ لَا يَتَأَذَّى بِهِ الْأَحْيَاءُ وَ بِرِيحِهِ وَ رُبَّمَا يَدْخُلُ عَلَيْهِ مِنَ الْآفَةِ وَ الْفَسَادِ وَ لِيَكُونَ مَسْتُوراً عَنِ الْأَوْلِيَاءِ وَ الْأَعْدَاءِ فَلَا يَشْمَتَ عَدُوٌّ وَ لَا يَحْزَنَ صَدِيق‌»[4] علل اینکه در این آیین مقدس امر به دفن شده است اینها است که احتیاج به توضیح ندارد اگر چنانچه دفن نشود آن وقت این جسدی که دیده می‌شود این جسد گاهی وضعیتی پیدا می‌کند که بسیار رنج آور می‌شود برای آنها که دوست ببیند محزون می‌شود دشمن ببیند چنین می‌شود بعد مرض‌هایی که ممکن است از آن بروز کند مشخص است که منافع بسیاری دارد از جمله این منافعی که اهم منافع آن در این بیان شریف از حضرت رضا آمده خب پس قبر مشخص است مقبَره مقبِره مقبُره که همه آن درست است آن محل دفن است.

یک کلمه‌ای که امروز به عرض شما برسد در این مورد این است که از چیزهایی که در این قبر برای انسان خیلی مفید است مطلبی است که حالا طبق حدیثی به عرض شما می‌رسد پس از اینکه از هنگام موت تا هنگام ورود در قبر در احادیث فراوان رسیده که ارواح همراه جنازه خودشان حرکت می‌کنند آن وقت حالات‌شان هم مختلف است بعضی سخت ناراحت هستند هی فریاد می‌زنند ما را کجا می‌برید چه‌کار می‌کنید؟ چه به سر ما می‌آورید؟ ولی خوب معلوم است که نمی‌شوند دیگران اگر هم بشنوند کاری از آنها صورت نمی‌گیرد با برنامه‌های مختلف از حیث راحتی و ناراحتی ارواح بدن خودشان را همراه هستند تا وقتی که مسأله قبر پیش می‌آید و گذاشتن آنها در قبر.

حالا از چیزهایی که در ارتباط با گذاشتن آنها در قبر خیلی مفید و موجب راحتی است هنگام ورود در قبر که از ساعات مشکل بر روح انسان است این حدیث شریف است که چقدر شایسته است انسان بتواند عمل کند به این احادیث که به نفع خودش خواهد بود و اتفاقا این حدیث در ارتباط با ماها است یعنی در ارتباط با اهل علم است به طور معمول دیگران هم غیر مستقیم می‌توانند چنین باشند ولی مستقیم مطلب مربوط ماها است حدیث در جلد ششم کتاب شریف بحار است باب احوال البرزخ و القبر و صفحه دویست و بیست و هشت «قَالَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع‌ مَنْ قَوَّى مِسْكِيناً فِي دِينِهِ» اگر کسی کسی را که از نظر دینی ضعیف است تقویت کند گاهی انسان تقویت می‌کند یک ضعیف را از نظر خوراک و پوشاک و مسائل معیشت بسیار بسیار خوب است بله از بهترین کارها است ولی بهتر از کمک های مربوط به جهات معیشت و زندگی کمک در مسأله هدایت است که در جهت دینی و مسأله هدایت انسان بشود که کسی را راهنمایی کند دستش را بگیرد «مَنْ قَوَّى مِسْكِيناً فِي دِينِهِ ضَعِيفاً فِي مَعْرِفَتِهِ عَلَى‌ نَاصِبٍ‌ مُخَالِفٍ» به خصوص در ارتباط با دشمنان اهل البیت یعنی گاهی این دستگیری علمی و دینی در ارتباط با توحید است خب مسلم است خیلی خوب است گاهی در ارتباط با معاد و قیامت است بسیار خوب است گاهی در ارتباط با امامت است نبوت است این هم بسیار خوب اینجا به خصوص در ارتباط با امامت مطرح شده ولی همه آن مفید است و مهم است و مهم است.

آن وقت حالا اگر کسی در ارتباط با فرد ضعیف از نظر دینی تقویتش کند در مقابل یک مخالف ناصب و فردی که ناصبی است و حق را که ولایت معصومین است اثبات کند این چنین است که دیگر معلوم است همه می‌دانیم در روایات‌مان در ارتباط با کسی که به خصوص در این جهت دستگیری کند از کسی فراوان تأکیدهای بسیار در اصل جریان و پاداش‌هایی فراوان هم در ارتباط با ثوابی که دارد خیلی معروف است که آقا حضرت هادی مجلسی بود روی تشکی بود که نشسته بودند و جمعی از دوستان شان بستگان شان پیرمرد و جوان بودند یک جوان وارد شد و حضرت خیلی به او احترام کردند و کنار خودشان هم جا دادند پا شدند وقتی که آمد.

یک پیرمردی که در مجلس بود از بستگان حضرت هم بود این نتوانست طاقت بیاورد به زبان آمد از نظر ناراحتی گفت که شما نسبت به این جوان که آمد این قدر احترام کردید ما پیرمردها آمدیم چنین احتراماتی نبود راست آن این است که به دل من آمد که چرا شما این جور عمل کردید ما هم از بستگان شما هستیم و هم پیرمرد هستیم.

حضرت فرمودند که دوست دارید من بر خلاف قرآن عمل کنم یا بر وفق آنچه قرآن فرموده؟ گفتند خب معلوم است قرآن حضرت فرمودند قرآن راضی نشده که اهل ایمان را با اهل ایمان که علم دارند مساوی مطرح کند فرق گذاشته است بین آنها که ایمان دارند و آنها که ایمان دارند و علم دارند این جوان فرقش با شما این بود که این قدرت علمی دارد و می‌تواند حق ما را هر کجا که بحث شود اثبات کند و دفاع کند از مسأله ولایت ما لذا من این احترام را به او کردم این آیه را هم خواندند حضرت ^يَرْفَعِ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ%[5] .

«مَنْ قَوَّى مِسْكِيناً فِي دِينِهِ ضَعِيفاً فِي مَعْرِفَتِهِ عَلَى‌ نَاصِبٍ‌ مُخَالِفٍ‌ فَأَفْحَمَهُ» محکومش بکند «لَقَّنَهُ اللهُ يَوْمَ يُدْلَى فِي قَبْرِهِ» آن روزی که آدم در قبر می‌رود همان روزی که یک حدیث خواندیم که از همه چیز یقینی تر است ولی مثل اینکه از همه چیز مشکوک تر است با همه این حرفها که آدم هی می‌بیند او مرد او مرد کوچکتر از او مردند بزرگتر از او مردند هم سن‌های او مردند اما مثل اینکه مربوط به آدم نیست اینها همه‌اش مثل اینکه مربوط به آدم نیست و این جور نیست بلکه یک چنین مسائلی در پیش است «لَقَّنَهُ اللهُ يَوْمَ يُدْلَى فِي قَبْرِهِ» گذاشته می‌شود در قبرش و در جهت قبر قرار می‌گیرد چه می‌شود؟ لقنه الله که بگوید «أَنْ يَقُولَ اللهُ رَبِّي وَ مُحَمَّدٌ نَبِيِّي وَ عَلِيٌّ وَلِيِّي وَ الْكَعْبَةُ قِبْلَتِي وَ الْقُرْآنُ بَهْجَتِي» وسیله سرور من است «وَ عُدَّتِي وَ الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَانِي وَ الْمُؤْمِنَاتُ أَخَوَاتِي فَيَقُولُ اللهُ أَدْلَيْتَ بِالْحُجَّةِ» تو حجتی را که باید مورد نجات تو بشود انجام دادی و با این حجت همراه شدی «فَوَجَبَتْ لَكَ أَعَالِي دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ» عالی‌ترین درجات بهشت را برای تو ثابت کردم «فَوَجَبَتْ لَكَ أَعَالِي دَرَجَاتِ الْجَنَّةِ».

خب عرض کردم این خیلی دیگر در ارتباط با ما است که اگر قدر بدانیم واقعا انگیزه بیشتری پیدا کنیم برای کار علمی‌مان و درس و بحث مان که در نهایت هم بشود که دستگیری کنیم و از مردم از نظر جهات اعتقادی در اعتقادات مختلف‌شان این چهار صباح به هر صورتی که باشد می‌گذرد آن وقت است که اگر انسان در این جهت موفق باشد چنین پاداش‌هایی از ناحیه خداوند متعال برای او است «فَعِنْدَ ذَلِكَ يَتَحَوَّلُ عَلَيْهِ قَبْرُهُ أَنْزَهَ رِيَاضِ الْجَنَّةِ»[6] قبرش متحول می‌شود و از بهترین باغستان‌های بهشتی خواهد شد از بوستان‌های مهم بهشتی همان قبر او می‌شود و در نتیجه چنین برنامه‌ای می‌تواند مفید باشد.

و یکی دو مورد دیگر از احادیث مربوط به آنچه که خیلی در قبر می‌تواند کارساز باشد ان شاء الله به عرض می‌رسد و بعد ببینیم که در طول مسائل برزخ که با فهرست وار عرض کنم ان شاء الله مسائل مشکله‌ای که جای بحث داشته باشد آن وقت به عرض برسد مثلا فرض کنید از این قبیل که روایاتی داریم که در عالم برزخ کار مشکل است به قیامت که برسید شفاعت ما چنین و چنان آیا در برزخ شفاعتی هست شفاعتی نیست؟ و از این قبیل مسائل که ان شاء الله تا حد لازم صحبت می‌شود تا از این بحث هم زودتر بگذریم.